رسانه قطبنما: گردشگری فیلم حاصل پیوند دو صنعت جذاب سینما و گردشگری است. وقتی پس از تماشای یک فیلم، یا مستند یا حتی یک برنامه تلویزیونی که در یک مکان خاص فیلمبرداری شده، شوق سفر به آن مقصد در شما ایجاد شود، شما هم یکی از علاقه‌مندان به گردشگری فیلم هستید.
اگرچه صنعت سینما بیش از یک قرن سابقه دارد اما از دهه ۱۹۷۰ میلادی بود که نمایش چند فیلم روی پرده نقره‌ای، نظر بینندگان را به سفر به آن منطقه، مقصد یا جاذبه جلب و گردشگری فیلم یا همان فیلم توریسم (Film Tourism) شروع به خودنمایی کرد؛ روندی که با ظهور شبکه‌های تلویزیونی، توسعه اینترنت و شبکه نمایش خانگی به یکباره سرعتی باورنکردنی گرفت.
اما منظور از گردشگری فیلم چیست؟ گردشگری فیلم در ایران چه جایگاهی دارد؟ کدامیک از مقاصد توانسته‌اند با استفاده از گردشگری فیلم شهرتی جهانی کسب کنند؟ در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
گردشگری فیلم چیست؟
سال ۱۹۹۶ میلادی بود که پخش فیلم تاریخی «شجاع دل» با بازی «مل گیبسون»، منجر به افزایش ۳۰۰ درصدی بازدیدکنندگان از بنای «یادبود والاس» در اسکاتلند شد. در سال ۲۰۰۶ میلادی نیز گردشگری در هر مکانی که «هری پاتر» در آنجا فیلمبرداری شده بود، حداقل ۵۰ درصد افزایش یافت. همه این آمار نشان می‌داد که گردشگری فیلم در حال رونق گرفتن است. اما گردشگری فیلم یعنی چه؟
بر اساس تعریف هیئت گردشگری اسکاتلند (Scottish Tourist Board)، منظور از گردشگری فیلم، جذب بازدیدکنندگان از طریق به تصویر کشیدن یک مکان یا داستان یک مکان در یک فیلم، سریال، برنامه تلویزیونی و … است.
VisitBritain نیز گردشگری فیلم را به‌عنوان بازدید گردشگران از یک مقصد یا جاذبه، در نتیجه نمایش آن در فیلم‌های تلویزیونی یا سینمایی تعریف می‌کند. به عبارت ساده، فیلم توریسم نوعی از گردشگری است که از لوکیشن‌های فیلم و برنامههای تلویزیونی الهام گرفته است و در آن، گردشگران از مقصدی که در تلویزیون، سینما، انیمیشن، مستند و … دیده‌اند، دیدن می‌کنند.
گردشگری فیلم که به گردشگری سینمایی یا سینما توریسم نیز معروف است، تنها مخصوص آثار سینمایی نیست و سریال‌ها، آثار مستند، انیمیشن و برنامههای تلویزیونی را نیز در برمی‌گیرد. گردشگری فیلم، یکی از ابزارهای تاثیرگذار بازاریابی مقاصد است. حالا که صنعت گردشگری به بلوغ رسیده و مسافران به‌راحتی یک مقصد را انتخاب نمی‌کنند، سازمانهای بازاریابی مقصد (DMO) برای مدیریت مقصد نمی‌توانند تنها با تبلیغ داشته‌ها، منتظر هجوم گردشگران باشند. امروزه، گردشگران باید اغوا شوند تا از میان هزاران مقصد یک مقصد جدید را انتخاب کنند.
به‌عبارتی، سازمانهای بازاریابی مقصد باید از «فروش مکان های موجود» به «اختراع مقاصد جدید برای فروش» تغییر جهت دهند. اینجا است که فیلم توریسم به یکی از ابزارهای موثر برای بازاریابی تبدیل میشود.
اثرات مثبت گردشگری فیلم
اگر اهل تماشای فیلم و سریال باشید، حتما تا به حال اسم ۳ گانه «ارباب حلقه‌ها» را شنیده‌اید. نیوزلند یکی از مکان‌هایی بود که بیشتر بخش‌های فیلم ارباب حلقه‌ها آنجا فیلمبرداری شده و البته، پیش از آن صنعت گردشگری پر رونقی نداشت.
با پایان نمایش مجموعه ارباب حلقه‌ها، نیوزلند دیگر یک مقصد کمتر شناخته‌شده نبود؛ بلکه یک مقصد گردشگری بسیار پرطرفدار تبدیل شد که بسیاری برای تماشای لوکیش های فیلم ارباب حلقه‌ها و بعدها فیلم سینمایی «هابیت» به این کشور سفر می‌کردند. همین مسئله سبب شد تا مسافران، بیشتر با دیگر جاذبههای این کشور آشنا شوند.
ارباب حلقه‌ها تنها یک نمونه از اثرات مثبت فیلم توریسم یا همان گردشگری فیلم بر رونق گردشگری یک منطقه است. اما علاوه بر رونق گردشگری، سینما توریسم چه اثرات مثبتی دارد؟
یکی از اثرات مثبت گردشگری فیلم این است که یک دلیل تازه برای بازدید از یک مکان خاص به مسافران می‌دهد و سبب میشود که مقاصد گردشگری، دیگر فصل‌های کم‌فروش (Low Season) را تجربه نکنند و همواره بهانه‌ای برای جذب مسافران داشته باشند؛ موضوعی که در نهایت، باعث رونق گردشگری آن منطقه خواهد شد.
علاوه بر این، گردشگری سینمایی راه‌های کسب درآمد در مقاصد را نیز افزایش می‌دهد.
- راه‌اندازی فروشگاه‌های هدیه
- عکس‌گرفتن در لوکیشن فیلم‌ها
- راه‌اندازی موزه‌های فیلم
- و برگزاری تورهای ویژه برای آشنایی با لوکیشن فیلم‌ها
تنها برخی از راه‌های تازه کسب درآمد است که به لطف گردشگری فیلم نصیب مقاصد میشود.
در کنار اشتغالزایی، وقتی گردشگران بیشتری جذب یک مکان شوند، همه بخش‌های جامعه، از هتل و بخش حمل‌ونقل گرفته تا رستوران‌ها، کافه‌ها و …. از حضور مسافران سود می‌برند و در نتیجه اقتصاد محلی تقویت میشود.
اما یکی از مهم‌ترین مزایای گردشگری فیلم این است که در مقایسه با کمپین‌های تبلیغاتی گردشگری هدفمند سنتی، مخاطبان گسترده‌تری را هدف قرار می‌دهد. در کنار گستره بودن طیف مخاطبان گردشگری فیلم، وقتی مناطق مختلف خود را به عنوان لوکیشن یک برنامه تلویزیونی، فیلم و… معرفی می‌کنند، تصویری مثبت و سرگرم کننده از خود ارائه می‌دهند.
از سوی دیگر این فیلم، مستند یا برنامه تلویزیونی در واقع یک تبلیغ رایگان است که سالیان سال توسط تماشاگران مختلف دیده میشود و همواره، با کمترین هزینه آن مقصد را در ذهن مخاطبان مختلف زنده نگه می‌دارد.
در نهایت گردشگری فیلم، دولت‌ها و شهروندان را تشویق می‌کند تا برای حفاظت از آن مکان، به‌ویژه از نظر زیست‌محیطی و زیرساختی، تلاش کنند؛ موضوعی که هم به نفع گردشگران است، هم به سود جامعه محلی.
اثرات منفی گردشگری فیلم
از زمان اکران فیلم «زندگی شیرین» به کارگردانی فدریکو فلینی در سال ۱۹۶۰ میلادی تا به امروز، پلیس ایتالیا در پی پایین کشیدن گردشگرانی است که با الهام از این فیلم، از فواره تاریخی تروی رم بالا می‌روند!
گردشگری فیلم هم درست مثل هر پدیده‌ای، می‌تواند اثرات منفی و مخربی داشته باشد. در وهله اول، اگر مقصد به‌صورت ناگهانی شهرت یابد و تقاضا برای سفر به آنجا زیاد شود، اما زیرساخت‌ها و آمادگی لازم برای میزبانی از تعداد بالای مسافران را نداشته باشد، مشکلات زیادی به‌وجود خواهد آمد. بر اساس گزارش «نهاد گردشگری نیوزلند» در سال ۲۰۱۸ میلادی، ازدحام بیش از حد گردشگران در نقاط توریستی، کمبود زیرساخت‌ها، ترافیک جاده‌ها و آسیب‌های زیست محیطی، سبب ایجاد تنش بین مردم محلی و بازدیدکنندگان شد.
یکی دیگر از اثرات هجوم تعداد بالای گردشگران به یک منطقه، اورتویسم (Overtourism) یا هجوم گردشگران خارج از ظرفیت به مقصد و تاثیرات مخرب زیست‌محیطی ناشی از آن است. خلیج مایا در جزیره فی‌فی‌له تایلند که با درام «ساحل» با بازی لئوناردو دی کاپریو مشهور شده بود، با حضور انبوه گردشگران مواجد شد؛ امری که به آسیب شدید به محیط زیست جزیره انجامید. به همین خاطر، این جزیره در سال ۲۰۱۸ میلادی به‌روی مسافران بسته شد.
از دیگر اثرات منفی گردشگری سینمایی، می‌توان به ایجاد تصاویری در ذهن مخاطب اشاره کرد که گاه فاصله زیادی با واقعیت دارد. مثلا، قسمتی از فیلم «پدرخوانده» در روستای کورلئونه سیسیل ایتالیا می‌گذرد؛ جایی که شخصیت ویتو کورلئونه با بازی مارلون براندو، در آنجا متولد شده است. مطالعات نشان می‌دهد گردشگرانی که به‌دنبال فضای فیلم «پدرخوانده» به کورلئونه در ایتالیا سفر می‌کنند و با چیزی متفاوت از فضاسازی فیلم مواجه می‌شوند، از سفر خود سرخورده خواهند شد. این در حالی است که در واقعیت، فیلم پدرخوانده اصلا در منطقه کورلئونه فیلمبرداری نشده، بلکه در روستاهای اطراف سیسیل فیلمبرداری شده است.
ایده های توسعه گردشگری فیلم
۱. بازاریابی هدفمند مقاصد
به عقیده کارشناسان، بازاریابی مقاصد در فیلم‌ها، یکی از بهترین راهکار‌های توسعه گردشگری است. تصاویر فیلم‌ها برای سال‌های طولانی در ذهن مخاطبان باقی می‌ماند و هویتی شاخص به لوکیشنها و مقاصد می‌بخشد. در واقع، نمایش پتانسیل‌های بالقوه یک مقصد گردشگری در فیلم‌ها و برنامههای تلویزیونی، تبلیغاتی است که میلیون‌ها مخاطب آن را مشاهده می‌کنند؛ به‌خصوص مخاطبانی که با ارائه تبلیغات دیگر گردشگری نمی‌توان به‌راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کرد.
در این میان، سازمانهای مدیریت مقاصد (DMO) می‌توانند با شرکت در فعالیت‌های بازاریابی قبل و بعد از انتشار فیلم‌ها، از این فرصت برای توسعه گردشگری فیلم در مقاصد خود استفاده کنند. علاوه بر این، این شرکت‌ها می‌توانند شرکت‌های فیلمسازی را به ساخت فیلم در مقاصد خود تشویق کنند و از تاثیر طولانی‌مدت تبلیغ مقاصد در این فیلم‌ها بهره ببرند.
برای مثال، «VisitBritain» مدتی است تولیدکنندگان فیلم‌های هندی را هدف قرار داده است؛ چراکه کارشناسان VisitBritain معتقدند که ساخت فیلم‌های بالیوودی در مقاصد بریتانیایی، منافع اقتصادی کلانی برای صنعت گردشگری این کشور به همراه خواهد داشت.
۲. ارائه تورهای اختصاصی
آژانس های مسافرتی با ارائه تورهای اختصاصی، مسیر‌‌های منتهی به لوکیشن‌های فیلمبرداری، ارائه تجربیات جدید و تبلیغات سازمان‌یافته، می‌توانند توجه طرفداران فیلم‌ها و سریال‌های محبوب را به خود جلب کنند. بر اساس تحقیقات انجام شده، ارائه تجربیات جدید همانند بازآفرینی صحنه‌های فیلم و امکان عکس‌برداری گردشگران به‌عنوان یکی از شخصیت‌های فیلم، از جمله برنامههای خلاقانه‌ای است که برگزارکنندگان تورها می‌توانند آن را اجرا کنند.
۳. ارائه امکانات رفاهی و تفریحی
ساخت هتل‌های باکیفیت با ظرفیت کافی در نزدیکی لوکیشن‌های فیلمبرداری و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل این مقاصد، تاثیر به‌سزایی در جذب گردشگران و افزایش میزان رزرو‌های شبانه آن‌ها خواهد داشت. همچنین، نصب تابلو‌های راهنما در مسیر مقاصد فیلمبرداری در راهنمایی مسافران انفرادی موثر است و تجربه سفر آن‌ها به لوکیشن‌های موردعلاقه‌شان را بهبود می‌بخشد. برگزاری نمایشگاه‌های سوغاتی یا امکانات موقعیت‌یابی مینیاتوری در لوکیشنها از دیگر جاذبه‌هایی است که منجر به جذب بیشتر گردشگران خواهد شد.
۴. تخصیص برنامههای تشویقی فیلمسازی
برنامههای تشویقی سینمایی با ارائه کمک هزینه به تولیدات بین‌المللی، شرکت‌های فیلمسازی را به تولید محصولات هنری در مقاصد گردشگری ترغیب می‌کنند. در حقیقت، بازاریابی، تبلیغ و نمایش کشورها به‌عنوان یک مقصد گردشگری در تولیدات رسانه‌‌ای، تاثیر به‌سزایی برای صنعت گردشگری مقاصد خواهد داشت.
چالش های گردشگری فیلم
توسعه گردشگری فیلم، یکی از برنامههای استراتژیک و محبوبی است که بسیاری از کشورها به آن توجه دارند. با این حال، توسعه گردشگری فیلم و سرمایه‌گذاری بر این صنعت با مشکلات متعددی همچون ازدحام بیش از حد در لوکیشن‌های فیلمبرداری نیز همراه است.
علاوه بر این، تخصیص برنامههای تشویقی نامناسب، ممکن است موجب ضرر ارائه‌دهندگان نیز بشود؛ به‌طوریکه در برنامههای تشویقی نامناسب و بیش از حد سخاوتمندانه، مسئولان ناگزیرند بیش از آنچه به دست می‌‌آورند، هزینه کنند. گردشگری فیلم در صورتی که با شیوه‌های گردشگری مسئولانه ترکیب و به‌درستی به کار گرفته شود، فرصت‌های فراوانی برای توسعه محصول و جامعه فراهم خواهد کرد. در نتیجه، شرکت‌های بازاریابی مقاصد و فیلمسازی، باید پیش از تبلیغ یک مقصد برای فیلمبرداری فیلم‌ها و برنامههای تلویزیونی، به نکات زیر توجه کنند:
- تامین ایمنی و امنیت
- ارائه خدمات عالی
- ایجاد محیط مناسب فیلم
- به‌کارگیری شیوه‌های گردشگری مسئولانه
- درک تاثیر برند‌سازی مقاصد در جذب گردشگر
- استفاده از مشارکت جامعه و برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخش
گردشگری فیلم در ایران
کمتر کسی را می‌توان یافت که با تماشای فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» ساخته رضا میرکریمی رویای سفر به کویر مصر را در سر نداشته باشد؛ منطقه‌ای که تا پیش از آن، آنقدرها شناخته شده نبود. خیلی دور خیلی نزدیک نمونه عالی از فیلم توریسم در ایران است و نشان می‌دهد چگونه یک فیلم سینمایی می‌تواند بر رونق گردشگری یک منطقه تاثیر بگذارد.
در بسیاری از کشورهای جهان، سازمان های مدیریت مقصد (DMO) شروع به عقد قرارداد با استودیوهای فیلمسازی کرده‌اند تا با تولید فیلم‌ها و برنامه‌ها در آن منطقه، بتوانند نظر مسافران را جلب کنند و جاذبههای ناشناخته یا جدید را به گردشگران معرفی کنند. با این وجود گردشگری سینمایی هنوز جایگاه ویژه‌ای در بازاریابی گردشگری ایران ندارد.
علیرغم این بی‌توجهی به ظرفیت عظیم صنعت سینما برای جلب نظر بازدیدکنندگان و معرفی مقاصد، در سال‌های اخیر فیلم‌های متعددی در شهرهای مختلف ایران فیلمبرداری شده که توانسته تصویر جذابی از مقصد در ذهن بینندگان شکل دهد.
فیلم «خسته نباشید» با روایت داستان یک زوج در کرمان و بیابان لوت، یا درام «در دنیای تو ساعت چند است» با نمایش شهر زیبای رشت و طبیعت دلنواز انزلی و فیلم «اژدها وارد میشود» که در طبیعت قشم فیلمبرداری شده، نمونه‌ای از فیلم‌هایی هستند که لوکیشن آن‌ها با فاصله گرفتن از پایتخت، فرصت دیده‌شدن سایر مقاصد را به مخاطبان می‌دهد.
برای آشنایی بیشتر با فیلم‌های و سریال‌های ایرانی که سبب رونق مقاصد گردشگری شده‌اند، مطلب «۲۰ لوکیشن فیلم که گردشگری را رونق دادند» را مطالعه کنید.
در کنار شهرها و روستاهای مختلف، یکی از ظرفیت‌های عظیم گردشگری فیلم برای رونق گردشگری، استفاده از شهرک‌های سینمایی است. شهرک‌های سینمایی همچون غزالی، دفاع مقدس و پیامبر اعظم که محل فیلمبرداری ده‌ها فیلم و سریال خاطره‌انگیز است، قابلیت بسیار زیادی برای جلب نظر مسافران دارد؛ ظرفیت شگفت‌انگیزی که همچنان مغفول مانده است.
گردشگری فیلم در جهان
از نیوزلند گرفته تا اردن، در سال‌های اخیر پخش فیلم‌های سینمایی مانند «ارباب حلقه‌ها»، «ایندیانا جونز»، «ساحل»، «گلادیاتور» و… سبب شده تا مقاصد متعددی در سراسر جهان با هجوم گردشگران برای تماشای لوکیشن این فیلم‌ها و داستان‌ها مواجه شوند.
همین مسئله نیز سبب شده تا مقاصد برای جذب گردشگران بیشتر، از تولیدکنندگان فیلم‌ها بخواهند تا مقصد آن‌ها را به‌عنوان لوکیشن فیلم خود انتخاب کنند.
پیوند مبارک سینما و گردشگری
از دسترسی به طیف گسترده‌ای از مخاطبان تا تصویرسازی مقصد، تجربه مقاصد مختلف نشان می‌دهد گردشگری فیلم تاثیر مثبتی بر صنعت گردشگری دارد؛ استراتژی کارآمدی که در مقاصد پیشروی سینمایی جهان مانند بریتانیا، ایالات متحده، نیوزلند و کره جنوبی به کار گرفته شده و امتحان خود را پس داده است.
تجربه این کشورها در استفاده از فیلم توریسم می‌تواند به سایر مقاصدی که قصد استفاده از فیلم‌ها برای تبلیغ جاذبههای موجود یا جدید را دارند، کمک کند. اگرچه نباید فراموش کرد که گردشگری سینمایی یک مفهوم پیچیده و پویا است و موفقیت آن به عوامل متعددی بستگی دارد.
شما چه تجربه‌ای از گردشگری فیلم دارید؟ آیا تاکنون تماشای یک فیلم سینمایی، برنامه تلویزیونی، مستند، انیمیشن و … بر انتخاب مقصد سفرتان تاثیر داشته است؟
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
