رسانه قطبنما: گردشگری روستایی بخش مهمی از صنعت گردشگری در سراسر جهان است؛ از پیاده‌روی در روستاها گرفته تا صعود به کوه‌ها و اقامت در بومگردی ها، اقتصاد محلی در بسیاری از مقاصد به خدمات گردشگری روستایی متکی است. برآوردهای مختلف نشان می‌دهد که گردشگری در مناطق روستایی، ۱۰ تا ۲۰ درصد از کل فعالیت‌های گردشگری را تشکیل می‌دهد. مثلا براساس نظرسنجی یوروبارومتر، ۲۳ درصد از مسافران اروپایی هر ساله حومه شهر یا مناطق روستایی را به‌عنوان مقصد انتخاب می کنند. به‌طور کلی، روستاگردی نه فقط در سراسر جهان بلکه در ایران اهمیت بسیاری دارد.
اما گردشگری روستایی چیست؟ این نوع گردشگری چه اهمیتی دارد و چه اثراتی می‌تواند بر جوامع داشته باشد؟
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
گردشگری روستایی چیست؟
گردشگری روستایی (Rural Tourism) یا روستاگردی، نوعی از گردشگری است که در مناطق غیر شهری صورت می‌گیرد. براساس تعریف سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، گردشگری روستایی نوعی از گردشگری است که در آن بازدیدکنندگان با طیف وسیعی از تجربه‌ها و فعالیت‌های مبتنی بر طبیعت، کشاورزی، سبک زندگی و فرهنگ روستایی، ماهیگیری و گشت‌و‌گذار سروکار دارند.
این سازمان، فعالیت‌های گردشگری روستایی در مناطق غیر شهری یا همان روستایی را با ویژگی‌های زیر همراه می‌داند:
- تراکم جمعیت کم
- چشم‌انداز و زمین‌های با کاربری کشاورزی و جنگلداری
- ساختار اجتماعی سنتی و سبک زندگی
پیشنهاد «رسانه قطبنما»: در ایران کجا بریم طبیعت گردی؟ معرفی بهترین مقاصد طبیعت در ایران
تاریخچه گردشگری روستایی
اگر بخواهیم بدانیم گردشگری روستایی دقیقا از چه زمانی شروع شد، باید بگوییم این نوع گردشگری، به‌عنوان یک فعالیت تفریحی و اجتماعی، در نیمه دوم قرن ۱۸ میلادی در انگلستان و قاره اروپا شکل گرفت. قبل از این تاریخ، فعالیت‌های تفریحی در مناطق روستایی، تنها محدود به حضور طبقه مرفه جامعه در روستاها بود، اما با پیشرفت صنعت حملونقل و سهولت جابه‌جایی در قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی، دسترسی به روستاها آسان‌تر شد و همین امر، رشد روستاگردی را از سال ۱۹۴۵ میلادی افزایش داد.
از دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز نواحی روستایی اروپایی، تغییرات قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند که مشخصه آن‌ها داشتن دیدگاه چندمنظوره به کشاورزی، ارتباط مجدد فعالیت‌های کشاورزی با جامعه و ایجاد فرصت‌های اقتصادی برای جوامع روستایی بود. این چشم‌انداز، راه را برای حفظ جوامع روستایی و به‌ویژه توسعه گردشگری روستایی و فرصت‌های کارآفرینی مرتبط باز کرد و در نهایت، روزبه‌روز گردشگری روستایی با رشد چشم‌گیری روبه‌رو شد.
در دهه‌های اخیر با افزایش چشم‌گیر جمعیت شهری، مدیریت میراث شهری و روستایی در اولویت کشورها قرار گرفت. از این رو سیاست‌گذاران و دانشگاهیان به گردشگری روستایی و نقش آن در توسعه جوامع محلی توجه بیشتری کردند و به همین دلیل، توجه به گردشگری روستایی روزبه‌رو بیشتر شد و تقاضای آن نیز در سراسر جهان افزایش یافت.
فعالیت ها و انواع گردشگری روستایی
هر شکلی از گردشگری که زندگی، هنر، فرهنگ و میراث را به نمایش بگذارد و از نظر اقتصادی و اجتماعی برای جامعه محلی مزیت داشته باشد، می‌تواند در محیط‌های روستایی اجرا شود. این شکل از فعالیت‌های گردشگری، امکان تعامل بین گردشگران و مردم محلی را افزایش می‌دهد.
انواع گردشگری نظیر:
- گردشگری کشاورزی
- گردشگری مزرعه
- گردشگری حیات وحش و جنگل
- گردشگری سبز
- اکوتوریسم یا طبیعت‌گردی
هر کدام می‌توانند در بستر روستاها و به عنوان بخشی از گردشگری روستایی صورت گیرد.
از سوی دیگر، محیط‌های روستایی سابقه بسیاری در فعالیت‌های فرهنگی و طبیعت محور دارند و می‌توانند بسیاری از تجربه‌‌های تفریحی را به گردشگران ارائه دهند. به‌طور کلی، طیف وسیعی از فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در مناطق روستایی انجام می‌شود؛ اما انواع فعالیت‌های گردشگری روستایی را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
- انواع گردش‌ها در محیط‌های طبیعی شامل پیاده‌روی، اسب‌سواری، گشت‌های موتوری، گردش در روستاها، دوچرخه‌سواری، سفرهای ماجراجویانه، بیابان‌گردی و…
- فعالیت‌های فرهنگی شامل باستان شناسی، مطالعات میراث روستایی، موزه‌ها، دوره‌های صنایع دستی، کارگاه‌های هنری و…
- فعالیت‌های مرتبط با آب شامل ماهیگیری، شنا، گشت‌و‌گذار اطراف رودخانه، قایق‌رانی، کایاک‌سواری، موج سواری و…
- فعالیت‌های مرتبط با سلامت شامل آموزش تناسب اندام، اسپا و ریزورت‌های سلامتی و…
- فعالیت‌های ورزشی مانند صخره‌نوردی، چاله‌نوردی، تنیس، گلف، اسکی، شکار و…
- رویدادها
- و…
اهمیت گردشگری روستایی
سازمان جهانی گردشگری معتقد است که گردشگری روستایی به‌دلیل مکمل بودن با سایر فعالیت‌های اقتصادی، سهم بسیاری در تولید ناخالص داخلی (GDP) و اشتغال‌زایی دارد. در واقع، گردشگری یک بخش بسیار مهم از اقتصاد جوامع روستانشین را تشکیل می‌دهد؛ از این رو، روستاگردی می‌تواند فرصت‌های تجاری و شغلی ارزشمندی را برای جوامعی فراهم کند که اغلب با چالش‌های معیشتی روبه‌رو هستند. بدون این فرصت‌ها، جوامع روستایی ممکن است مجبور شوند به مناطق شهری و پرجمعیت نقل مکان کنند که اغلب منجر به جدایی خانواده‌ها و رکود اقتصادی در جامعه محلی می‌شود.
علاوه بر این، گردشگری روستایی می‌تواند به چالش پراکندگی گردشگری در کشورهای پرجمعیت کمک کند. مثلا با روستاگردی، گردشگران از برخی از مقاصد شناخته‌شده و پرجمعیت، دور می‌شوند و مناطق روستایی را به عنوان جایگزین انتخاب می‌کنند.
اما برخی از مزایای روستاگردی چیست؟
- درآمدزایی و اشتغال‌زایی برای روستاییان
- کمک به توسعه زیرساخت‌ها در مناطق روستایی
- کمک به کاهش نابرابری جنسیتی و سایر معضل‌های اجتماعی
- تقویت فرهنگ محلی
- افزایش حس غرور، عزت نفس و هویت محلی روستاییان
- افزایش استانداردهای زندگی جامعه محلی
- کمک به نوسازی و استفاده مجدد از املاک متروکه در مناطق روستایی
- کمک به حفظ جمعیت در مناطق محلی
چالش های گردشگری روستایی
تا اینجا با گردشگری روستایی آشنا شدیم و به‌خوبی به اهمیت آن پی بردیم، اما آیا این شاخه گردشگری می‌تواند آثار منفی هم از خود باقی بگذارد؟ حقیقت آن است که گردشگری روستایی نیز مانند بسیاری از شاخه‌های دیگری گردشگری، می‌تواند با معایبی همراه باشد. برخی از چالش‌ها و معایب متداول گردشگری روستایی عبارتند از:
- افزایش قیمت زمین و املاک
- ازدحام و جمعیت بیش از اندازه در مناطق روستایی
- توسعه نامناسب یا بیش از حد
گردشگری روستایی در جهان
در دهه‌های دورتر، گردشگری روستایی و کشاورزی بیشتر به‌صورت داخلی انجام می‌شد، یعنی بیشتر افرادی که این نوع سفرها را انتخاب می‌کردند، ساکنان خود آن کشورها بودند. تمرکز گردشگری روستایی نیز اغلب بر سفرهای اقتصادی و برای خانواده‌های دارای فرزند بود؛ اما این امر در دهه گذشته به‌طور قابل‌توجهی تغییر کرده است.
با رشد شهرنشینی در سراسر جهان، علاقه به کشف طبیعت بکر، محیط‌های آرام، غذاهای تازه و بومی، فعالیت‌های در فضای باز و فرهنگ‌های واقعی محلی افزایش یافته است. رفته‌رفته مردم سراسر جهان، به جای آنکه تعطیلات خود را فقط در یک مقصد یا مکان بمانند، ترجیح می‌دهند چند روز را در روستاهای مختلف یا با گشت و گذار در مزارع بگذرانند.
از این رو، تقاضای گردشگری روستایی در جهان به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت و در حال حاضر محصولات و خدمات گردشگری جدید و جالبی، بر اساس دارایی‌های خاص هر منطقه و روستا ارائه می‌شوند.
یک تحقیق نشان داده که مسافران مسن‌تر، یک سوم مشتریان گردشگری روستایی را تشکیل می‌دهند و به همین دلیل، بسیاری از سازمان‌ها در اروپا مانند EuroGites، فدراسیون اروپایی گردشگری مزرعه و روستا، بر توسعه محصول و آموزش اعضا برای برآورده کردن نیازها و علایق مسافر مسن تمرکز کرده‌اند.
گردشگری روستایی در ایران
طبق آنچه سال گذشته، معاون عمران و توسعه شهری و روستایی وزیر کشور اعلام کرده بود تعداد روستاهای ایران بسیار زیاد است و طبق برآوردها، ۳۸ هزار روستا و دهیاری در کشور وجود دارد.
تعداد بسیار زیاد روستاها و جاذبه‌های گردشگری روستایی در ایران، باعث شده است که در سال‌های اخیر تقاضای روستاگردی در ایران افزایش پیدا کند. این روزها محصولات بومی و صنایع دستی روستاهای ایران، طرفداران بسیاری میان گردشگران داخلی و خارجی پیدا کرده و همین موضوع، پتانسیل گردشگری روستایی ایران را افزایش داده است.
از سوی دیگر، با رشد اقامتگاه‌های بومگردی در ایران، امکانات اقامت در روستاها آسان‌تر و همچنین، راه‌های رفت‌و‌آمد به روستاها نیز تسهیل شده و همین امر، تقاضای سفر به این مناطق را افزایش داده است.
طبیعت و اقلیم، نقش مهمی در شکل‌گیری روستاها دارند و وجود اقلیم‌های متفاوت در ایران باعث شده که بازدیدکنندگان گزینه‌های مختلفی از روستاها از جمله روستاهای کویری، روستاهای کوهستانی، روستاهای جنگلی و روستاهای ساحلی در ایران پیش روی خود داشته باشند.
توسعه گردشگری روستایی و عوامل موثر بر آن
توسعه گردشگری روستایی فراتر از یک فرآیند برنامه‌ریزی‌شده است؛ اما به‌کمک برخی از تکنیک‌ها می‌توان این شاخه از گردشگری را به‌صورت هدفمند و پویا توسعه داد. در ادامه، به چند عامل اشاره می‌کنیم که کمک می‌کند مدیریت و توسعه گردشگری روستایی کارآمدتر انجام شود:
تسهیل دسترسی به مناطق روستایی
بسیاری از مناطق گردشگری روستایی، برای همه قابل‌دسترس نیستند و نبود سیستم حملونقل مناسب برای دستیابی به یک مقصد، مشکل شایع گردشگری روستایی است؛ در حالی که امکان دسترسی به همه نقاط، بخش مهمی از عادلانه و پایدار بودن گردشگری است. در این امر، سازمان‌ها می‌توانند با مراجع ذی‌ربط محلی و منطقه‌ای برای بهبود زیرساخت‌های مربوط به حملونقل و جابه‌جایی همکاری کنند و گزینه‌های حملونقل مناسبی در روستاها قرار دهند.
بهبود سیستم‌های حملونقل عمومی
اغلب، زیرساخت‌های حملونقل عمومی یکی از نقاط ضعف گردشگری روستایی است. از این رو، مقاصد گردشگری روستایی می‌توانند با اجرای استراتژی‌ها مختلف، سیستم‌های حملونقل عمومی خود را بهبود بخشند. این روزها، سیستم‌های حمل‌و‌نقلی که بر سفرهای پایدار و سبز تمرکز دارند و آسیب کمتری به محیط زیست می‌رساند، پیشنهاد بهتری برای روستاها و اطراف شهرها هستند. برخی از روش‌های حملونقل پایدار که می‌توانند در روستاها پیاده‌سازی شوند نیز عبارتند از: پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، حملونقل عمومی و کرایه خودرو، یا استفاده از وسایل نقلیه‌ای که انتشار کربن و سایر آلاینده‌ها را به حداقل می‌رسانند.
برگزاری طرح‌های آموزشی برای جامعه محلی
در سراسر جهان به‌منظور تشویق توسعه پایدار گردشگری، بسیاری از کشورها و سازمان‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های آموزشی بسیاری برای جامعه محلی برگزار می‌کنند؛ چراکه برای توسعه گردشگری روستایی در هتل‌ها، بومگردی‌ها، جاذبه‌ها و امکانات تفریحی، بسیار مهم است که افراد محلی مشغول به کار شوند.
به همین دلیل، آموزش کمک می‌کند تا سازمان‌ها از کارکنان رضایت بیشتری داشته باشند و ارائه خدمات به گردشگران بهتر صورت گیرد. علاوه بر آن، سرمایه‌گذاری در آموزش کارکنان محلی باعث می‌شود هزینه‌ها برای شرکت‌ها در بلندمدت کاهش یابد.
ترویج آثار باستانی
ترویج آثار باستانی در روستاها در معرفی تاریخ، فرهنگ و سنت آن‌ها اهمیت بسیاری دارد. این موضوع می‌تواند گردشگران علاقه‌مند را از دور و نزدیک به روستاها جذب کند و گردشگری روستایی را در این مناطق ارتقا دهد. همچنین مقاصدی که برای ارتقای آثار تاریخی و باستانی خود تلاش می‌کنند، اغلب می‌تواند حمایت‌های مالی دولت‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط را نیز به دست آورند.
پروژه‌های حفاظت و بازسازی
در روستاها، ممکن است بسیاری از بناها، سایت‌ها یا ساختمان‌ها در خطر تخریب باشند. به‌منظور توسعه روستاگردی، اول از همه باید از تخریب این بناها تا حد ممکن جلوگیری شود و در صورت لزوم، حفظ و بازسازی این بناها اهمیت بسیاری دارد.
کتاب های گردشگری روستایی
تا اینجا با مفهوم گردشگری روستایی، انواع و اهمیت آن آشنا شدیم. اما همیشه مطالعه کتاب‌ها در حوزه یک مفهوم خاص می‌توانند کمک بسیاری به درک آن مفهوم کنند. اگر می‌خواهید با گردشگری روستایی بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم این کتاب ها درباره گردشگری روستایی را تهیه و مطالعه کنید:
کتاب گردشگری روستایی ایران (جاذبه‌ها، روستاهای شگفت‌انگیز، برنامه‌ریزی)
- مولفان: جعفر کریمی و محمدرضا محبوب‌فر
ناشر: ارکان دانش
نقش آمیخته‌های بازاریابی در توسعه گردشگری روستایی
- مولف: سعیده قادرلو
- ناشر: شبنما
توسعه گردشگری روستایی (محلی‌گرایی و تغییرات فرهنگی)
- مؤلفان: دانلدجی. رید، هدر مایر، ای.واندا جورج
- مترجمان: محمدرضا رضوانی، مهدی رمضان‌زاده لسبویی، محمدامین خراسانی
- ناشر: مهکامه
نقش گردشگری روستایی در توسعه روستاها
- مولف: سعيد شيخی
- ناشر: موجک
توسعه گردشگری و روابط متقابل شهر و روستا
- مؤلفان: صالح ابراهیمی‌پور، مصطفی باقریان‌جلودار، ناهید عبدی قروچای
- ناشر: صالحیان
گردشگری روستایی، گوهر صنعت گردشگری
گردشگری روستایی یکی از پرطرفدارترین شاخه‌های گردشگری در جهان است که ظرفیت بسیاری برای رشد و توسعه دارد. مدیریت درست و به‌موقع مناطق روستایی و آموزش جوامع محلی کمک می‌کند که توسعه گردشگری روستایی سریع‌تر و بهتر انجام شود و تاثیرات مثبت آن بر گردشگری پررنگ‌تر شود.
به نظر شما در ایران تا چه اندازه به گردشگری روستایی توجه می‌شود؟
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
