رسانه قطبنما: گردشگری مذهبی، یکی از قدیمیترین انواع گردشگری است و ردپای آن را می‌شود در سفر‌نامه‌های زیادی دید. از قرن‌ها پیش، مردم برای انجام وظایف دینی، بازدید از مکان‌های مذهبی یا آشنایی با هم‌کیشان خود، به سفرهای طولانی و گاهی بسیار سخت می‌رفتند؛ آنچه امروز نیز به اشکال دیگری انجام می‌شود و عنوان گردشگری مذهبی و سفر زیارتی را به خود گرفته.
سفرهای زیارتی برای گردشگران و زائران، فرصتی برای تامل، تجربه و تزکیه روح بوده و هست. تحقیقات ژورنال بین‌المللی گردشگری مذهبی و زیارتی در سال ۲۰۱۷ میلادی نشان می‌دهد حدود ۳۰۰ تا ۳۳۰ میلیون گردشگر هر ساله از اماکن مذهبی مهم جهان بازدید می‌کنند. این گردشگران تقریباً با ۶۰۰ میلیون سفر مذهبی ملی و بین‌المللی، حدود ۱۸ میلیارد دلار درآمد جهانی ایجاد کرده‌اند.
اما گردشگری مذهبی دقیقاً به چه معناست؟ آیا تنها مسلمانان و مسیحیان هستند که به سفرهای مذهبی یا زیارتی می‌روند؟
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
گردشگری مذهبی چیست؟
گردشگری مذهبی (Religious Tourism)، یک بازار نیچ و خاص در گردشگری فرهنگی است که در آن افراد با اهداف مختلفی مانند زیارت یا بازدید از جاذبه‌های مذهبی مهم سفر می‌کنند.
این افراد که با عنوان گردشگران مذهبی یا زائر شناخته می‌شوند، گاهی مبلغان یک دین هستند و گاهی هم افرادی هستند که بدون تعلق به مذهبی خاص، تنها برای آشنایی با فرهنگ‌ها و ادیان مختلف قدم در این راه می‌گذارند.
گردشگری زیارتی چیست؟
گردشگری زیارتی، یکی از انواع گردشگری مذهبی است که هدف اصلی گردشگران در آن، زیارت از مکان‌های مذهبی است.
بعضی از سفرهای زیارتی که برای به جا آوردن اعمال و مناسک دینی انجام می‌شود، ممکن است برای هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد؛ اما برخی دیگر، سفرهای کوتاه‌مدت هستند و تنها برای بازدید از مکان‌هایی مانند کلیسا، مسجد یا شرکت در مراسمی خاص انجام می‌شود.
گردشگران مذهبی این سفر‌ها را فرصتی برای تامل و کسب تجربه‌های جدید دینی میدانند.
چرا گردشگری مذهبی مهم است؟
در سال‌های اخیر بسیاری از مقاصد با جاذبه‌ها و اماکن دینی و مذهبی، به‌فکر توسعه این نوع از گردشگری افتاده‌اند، اما چرا گردشگری مذهبی مهم است؟
چیزی که در گردشگری مذهبی بسیار اهمیت دارد، ارتباطی است که میان افراد با هم و مکان‌های مذهبی شکل می‌گیرد؛ برای مثال فردی مسیحی که در کشور مسلمان‌نشین زندگی می‌کند، احتمالاً فرصت زیادی برای رفتن به کلیسا و معاشرت با هم‌کیشان خود نخواهد داشت، اما سفر به کشو‌رها و مناطق مسیحی‌نشین، به او کمک می‌کند تا بیشتر با فرهنگ و پیشینه دین خود آشنا شود.
گردشگری مذهبی گاهی به شکل گردشگری آموزشی هم در می‌‌آید؛ جایی که افراد با سفر به مقاصد مختلف و بازدید از بنا‌ها و مکان‌های مذهبی، می‌توانند با ادیان مختلف آشنا شوند، رسم و رسوم آن‌ها را بشناسند و در مورد شیوه زندگی مومنان به یک دین یا مذهب خاص، اطلاعات بیشتری به دست آورند.
از نظر کارشناسان سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، گردشگری مذهبی مانند نیروی محرکی است که مردم با پیشینه‌های متنوع را در یک مکان مشترک جمع می‌کند. این نوع از گردشگری، در عین حال باعث محافظت از میراث ملموس و غیرملموس طبیعی و فرهنگی هم خواهد شد.
علاوه بر این، گردشگری مذهبی به عنوان یک ارزش افزوده در شهر‌ها و مقاصد، باعث رونق اقتصادی آن منطقه می‌شود و بودجه مورد نیاز برای نگهداری و حفاظت از اماکن مذهبی - تاریخی را تامین می‌کند.
اهداف گردشگری مذهبی
یکی از انگیزه‌های اصلی در گردشگری مذهبی، بازدید از مکان‌های مذهبی و عناصر شاخص تاریخی و فرهنگی بشریت است که در طول سالیان دراز شکل گرفته. عبادت و زیارت اماکن مذهبی نیز از دیگر اهداف گردشگری مذهبی و سفر زیارتی عنوان می‌شود؛ اما آیا همه گردشگران تنها برای زیارت به مقاصد دور و نزدیک سفر می‌کنند؟
اهداف دیگری وجود دارد که این افراد را به سمت جاذبه‌ها و زیارتگاه‌های مختلف در سراسر جهان روانه می‌کند. این اهداف عبارتند از:
قدردانی و اعتراف
برخی از افراد در مواقع سختی و بحران‌های زندگی، سفر به اماکن مذهبی و توسل‌جستن را راه‌حل پشت‌سرگذاشتن یا حل بحران‌ها میدانند. در عین حال سفر به این اماکن، راهی برای تشکر از خدایان و الهه‌ها است.
برخی دیگر نیز، گردشگری مذهبی را راهی برای آمرزش گناهان خود میدانند و باور دارند که با بخشیده‌شدن، مشکلاتشان در زندگی حل خواهد شد.
رستگاری معنوی
هندو‌ها با رسم بازدید از مکان‌های مذهبی، شایستگی خود را در دینداری نشان می‌دهند؛ یا پیروان بودا بازدید از مکان‌های مذهبی را راهی برای رستگاری خود میدانند.
جشن گرفتن یا سوگواری در مناسبت‌های مذهبی
بازدید از اماکن مذهبی در جشن‌ها یا سوگواری‌های دینی، یکی دیگر از اهداف گردشگری مذهبی است که در میان پیروان ادیان مختلف دیده می‌شود. علاوه بر این، در برخی ادیان مانند اسلام، بازدید از خانه کعبه جزو واجبات دین است و هر ساله، مسلمانان بسیاری برای ادای تکالیف خود به مکه و مدینه سفر می‌کنند.
دیدار با پیروان دین خود یا دیگران
گردشگری مذهبی فرصتی برای آشنایی و معاشرت با پیروان ادیان مختلف است؛ به‌ویژه مومنان به یک دین یا مذهب، تمایل دارند با معاشرت با دیگر هم‌کیشان خود، باور‌ها و تجربیات خود را افزایش دهند.
انواع گردشگری مذهبی
همانطور که اشاره شد، گردشگری مذهبی یک بازار نیچ و خاص در گردشگری فرهنگی است که شامل بخش‌های مختلفی مانند زیارت، بازدید از اماکن مقدس نظیر کلیساها، مساجد، معابد، صومعه‌ها و همچنین، سفر با هدف پرستش یا انجام وظایف دینی می‌شود.
اهمیت این نوع گردشگری تا جایی است که بسیاری از اپراتور‌ها و شرکت‌های مسافرتی با ارائه تور‌های زیارتی جهت بازدید از کلیساها و مکان‌های مقدس، توجه گردشگران مذهبی را به خود جلب و کسب درآمد می‌کنند.
گردشگری مذهبی در جهان
گردشگری مذهبی، بخش بزرگی از صنعت توریسم را در سراسر جهان تشکیل می‌دهد و باعث ایجاد تفاهم و هم‌دلی میان ادیان و فرهنگ‌های مختلف می‌شود.
فرقی نمی‌کند مسیحی باشید یا مسلمان، همیشه بازدید از کلیسا‌های قرون وسطی با معماری گوتیک و عصر رنسانس، مجسمه‌های بودا در هند یا حتی مساجد با گنبد‌های زرین درخشان یا کاشی‌کاری‌شده در کشورهای مسلمان، حس‌وحال دیگری به سفرتان می‌بخشد.
در واقع اماکن مذهبی بخشی از فرهنگ و تاریخ یک کشور یا منطقه هستند که با گذشته و آینده آن عجین شده و توجه مسافران دین‌دار یا کنجکاو را به خود جلب می‌کند.
مقاصد گردشگری مذهبی در جهان
از اروپا تا آسیا و خاورمیانه، مقاصد گردشگری مذهبی متنوعی با ادیان و باور‌های مختلفی وجود دارد که میزبان گردشگران مذهبی و غیرمذهبی در طول سال است.
در میان کشورهای اروپایی، بازدید از کلیساها و اماکن مذهبی دین مسیحیت با گرایش‌های مختلف، طرفداران زیادی دارد؛ ایتالیا با مجموعه‌ای بی‌نظیر از کلیسا‌های کاتولیک و کلیسای سنت پیتر (St. Peter's Basilica) به‌عنوان بزرگ‌ترین کلیسای جهان، پرتغال با زیارتگاه فاطیما (Sanctuary of Fatima)، فرانسه با پناهگاه لُرد (Sanctuary of Lordes) و اسپانیا با کلیسای جامع «سانتیاگو د کمپوستلا» (Santiago de Compostela) و «صومعه سانتا ماریا د گوادلوپ» (Monasterio de Santa María de Huerta) از مهمترین مقاصد گردشگری مذهبی در اروپا شناخته می‌شوند.
کشورهای آسیایی نیز با مجسمه‌های بودا و آيين‌های ویژه هندو در کشورهای هند و تایلند شهرت دارند. برخی از معروف ترین این مقاصد گردشگری مذهبی در جهان عبارتند از:
هند و مظاهر هندوییسم
مهم نیست هندو باشید یا مسیحی یا مسلمان، هند با معابد و آيین‌های مذهبی شما را شگفت‌زده خواهد کرد.
شهر باستانی «هاریدوار»، در کنار رودخانه گنگ با معبد‌های رنگی و چراغ‌هایی که در میان رودخانه سوسوزنان پیش می‌روند یا شهر مذهبی بنارس، با آیین ویژه آتش‌سپاری مردگان، شما را به قلب آیین و باور پیروان دین هندو می‌برند.
این کشور که غالب مردمان آن هندو هستند، یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی در میان کشورهای آسیایی است و آیین‌های بودایی و سیک در این کشور پایه‌گذاری شده. معبد نیلوفر، معبد «Chhatarpur»، قطب منار، درگاه شیخ نظام‌الدین، معبد «کلکاجی ماندیر» و ... از اماکن مذهبی معروف در دهلی هستند.
فیلیپین و میراث مسیحیت
فیلیپین یکی از معدود کشورهای آسیایی است که بخش زیادی (حدود ۸۰ درصد) از جمعیت آن را مسیحیان تشکیل می‌دهند. این کشور به داشتن فرهنگ‌های متنوع در جهان شهرت دارد و هر سلیقه را راضی می‌کند.
شهر مانیل و منطقه «اینتراموروس» (Intramuros)، با قلعه سانتیاگو، قدیمیترین قلعه اسپانیایی فیلیپین و «کلیسای سن آگوستین» (Basilica di Sant’Agostino)، یکی از بهترین مکان‌هایی هستند که می‌توانید در قالب یک سفر مذهبی از آن‌ها بازدید کنید. در ادامه، با بازدید از غار لوردس ( Lourdes grotto) و زیارتگاه ملی «Divine Mercy» با دیگر جنبه‌های مذهبی این منطقه آشنا خواهید شد.
ایتالیا: قلب مذهب کاتولیک
وقتی صحبت از گردشگری مذهبی می‌شود، ایتالیا بدون شک یکی از بهترین مقاصدی است که می‌توانید از آن بازدید کنید. واتیکان در رم، به عنوان قلب کلیسا‌های کاتولیک و دین مسیحیت شناخته می‌شود. بر اساس آمار، ایتالیا حداقل ۱۵۰۰ زیارتگاه، ۳ هزار کلیسا و ۷۰۰ موزه و تعداد بسیاری صومعه دارد.
آسیسی، زادگاه «سنت فرانسیس» قدیس ایتالیایی، یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری دینی در ایتالیا است که با «باسیلیکای سن فرانسیسکو» (Basilica San Francesco) در میان گردشگران مذهبی و غیرمذهبی شناخته می‌شود. منطقه لوتور با کلیسا «دلا سانتا کاسا» یا خانه مقدس (Basilica of the Holy House)، میدان و باسیلیکای «سنت پیتر» در رم، «پانتِئون» (Pantheon)، «آب‌نمای تروی»، مجموعه موزه واتیکان و…؛ ایتالیا، با انبوهی از بناهای دیدنی و منحصربه‌فرد گردشگران فرهنگی و مذهبی را شیفته خود می‌کند.
ترکیه: میراث‌دار اسلام و مسیحیت
ترکیه بیش از هر چیز، به‌عنوان یک مقصد تفریحی با سواحل درخشان، رستوران‌ها و کافه‌های خیابانی، فروشگاه‌ها و موسیقی‌‌های شاد شناخته می‌شود. اما خوب است بدانید که این کشور، محل زندگی «سنت نیکولاس» و پایگاه نخستین کلیسای جهان «سنت پیتر» بوده و مقصد گردشگری محبوب در میان مسافران مذهبی است. علاوه بر کلیساها و جاذبه‌های مسیحی، مساجد اسلامی نیز در این کشور جایگاه ویژه‌ای دارند.
عربستان و مناسک حج
عربستان با مناسک حج و شهرهای مکه و مدینه در میان مقاصد گردشگری مذهبی شناخته می‌شود. این کشور، پیش از همه‌گیری کرونا سالانه میزبان حدود ۲ میلیون زائر از سراسر جهان بود. امروزه پس از گذشت دو سال از همه‌گیری کرونا و با از سرگیری مراسم حج، تعداد زائران آن به یک میلیون نفر کاهش یافته است.
ماه‌های شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه ماه‌هایی هستند که زائران برای به‌جاآوردن وظایف دینی خود به عربستان سفر می‌کنند.
شهرهای زیارتی ایران
گردشگری مذهبی، بخش مهمی از صنعت گردشگری ایران را تشکیل می‌دهد؛ از مشهد و بارگاه امام هشتم شیعیان گرفته، تا حرم حضرت معصومه (س) و مسجد جمکران در قم، حرم شاهچراغ در شیراز، حرم شاه عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری و… همگی از مقاصدی هستند که هر ساله از گردشگران داخلی و خارجی بسیاری میزبانی می‌کنند.
ماه‌های رمضان، محرم و صفر نیز تعداد گردشگران در این مقاصد افزایش می‌یابد و صحن‌ها و حیاط‌های اطراف حرم به مکانی برای خلوت کردن و راز‌ونیاز زائران تبدیل می‌شود.
گردشگری مذهبی، تغذیه روح و جسم گردشگران
گردشگری مذهبی، قدمتی به قدمت ادیان الهی دارد. این نوع از گردشگری از یک طرف باعث تزکیه روح و جسم دینداران و از طرف دیگر، باعث آشنایی گردشگران با فرهنگ، آیین و پیشینه مقاصد مختلف می‌شود.
اکنون آنچه که در توسعه این نوع گردشگری اهمیت دارد، توجه دولت‌ها به نیاز‌های مسافران و بازاریابی گردشگری به صورت هدفمند برای معرفی جاذبه‌ها و آیین‌های مذهبی است؛ آیین‌هایی که بسیاری از گردشگران را برای بازدید از مقاصد دور و نزدیک جهان روانه سفر می‌کرد.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
