رسانه قطبنما: گردشگری کودک یکی از انواع مهم صنعت گردشگری است که قسمت قابل‌توجهی از جامعه، یعنی کودکان را هدف قرار می‌دهد. با توجه به آنکه، مهم‌ترین مرحله شکل‌گیری و رشد هویت فردی و اجتماعی در دوران کودکی اتفاق می‌افتد، گردشگری کودک می‌تواند تا حد بسیاری بر شخصیت کودکان و در کل، بر رشد جامعه تاثیر بگذارد.
در واقع، سفر و گردشگری از بسیاری جهات همانند یک مدرسه برای کودکان است؛ کسب تجربیات جدید و مدیریت شرایط دشوار، پذیرش و یادگیری، آشنایی با زبان‌های خارجی و تمرین استقلال، تنها بخشی از مزایای سفر برای کودکان است. به همین دلیل است که کشورهای توسعه‌یافته، اغلب بر گردشگری کودک و برگزاری تورهای کودک و کارگاه‌های آموزشی برای کودکان در سفر تمرکز می‌کنند.
تحقیقاتی که در مورد خاطرات کودکان از سفر انجام شده، نشان می‌دهد که کودکان اغلب به‌دنبال سرگرم شدن، تجربه‌های نو و متفاوت، تجربه حال و هوای خاص مقصد و بازدید از مکان‌های جدید هستند؛ در این میان، ۲ مفهوم سرگرم بودن و تجربه نو و متفاوت به ترتیب در ۷۴ درصد و ۷۰ درصد از خاطرات کودکان دیده شده و بیشترین سرگرمی کودکان مربوط فعالیت‌های در ارتباط با طبیعت بوده است. این نشان می‌دهد که کودکان اغلب نگاه متفاوتی به سفر و طبیعت دارند.
اما گردشگری کودک چیست؟ این نوع گردشگری تا چه اندازه می‌تواند برای صنعت گردشگری اهمیت داشته باشد؟
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
گردشگری کودک چیست؟
شاید نتوان تعریف گردشگری کودک را به صورت جامع و کامل ارائه کرد؛ اما به باور کارشناسان، گردشگری کودک محور، نوعی از گردشگری است که علاوه بر بازی کردن و بازدید از مناظری که برای کودکان لذت‌بخش است، بر آموزش آن‌ها نیز تمرکز دارد. براساس تحقیقات دو پژوهشگر ایرانی، رضا مختاری ملک‌آبادی و فاطمه بهشتی‌نژاد، گردشگری دوستدار کودک، ماهیت سالمی دارد که در آن کودک بدون خطر و نیاز مراقبت والدین، به گردش و تفریح بپردازد. در گردشگری کودک، کودکان می‌تواند بهتر و بیشتر با طبیعت و میراث فرهنگی انس بگیرند و به آن احترام بگذارد.
گردشگری کودک و نوجوان و اهمیت بازاریابی آن
از میان جمعیت بیش از ۷.۵ میلیارد نفر در جهان، بیش از ۲ میلیارد کودک زیر ۱۸ سال وجود دارد. همچنین، به گزارش «ایسنا»، جمعیت کودکان زیر ۱۲ سال در ایران در سال گذشته (۱۴۰۱)، ۱۸ میلیون نفر و معادل ۲۱ درصد از جمعیت کل کشور اعلام شده است. البته متاسفانه آمار دقیقی از تعداد کودکان زیر ۱۸ سال در کشور موجود نیست. با اینهمه می‌توان گفت که کودکان بخش قابل توجهی از بازار گردشگران بالقوه را به‌صورت مستقل و به‌عنوان جزئی از خانواده تشکیل می‌دهند. سفرهای خانوادگی بخش قابل ملاحظه‌ای از سفرهای تفریحی در سراسر جهان شناخته می‌شود و همواره، خانواده یکی از بزرگ‌ترین بازارها برای تورگردان‌ها و سایر تأمین‌کنندگان خدمات گردشگری به شمار می‌رود.
در پژوهشی با عنوان «افزایش بهره‌وری صنعت گردشگری از طریق جذب بازار کودک: نقش تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کودکان» که توسط محققان ایرانی انجام شده، عنوان شده است که در دهه گذشته بازاریابان محصولات کودک، روش‌های مختلفی برای جذب کودکان و دستیابی به این مصرف‌کنندگان به کار می‌گیرند؛ آن‌ها به ۲ دلیل عمده به بازار کودک، از جمله گردشگری کودک، علاقه‌مندند:
۱. کودکان، بازار آینده هستند
مطالعات نشان می‌دهند که حس وفاداری کودکان به یک برند در سنین پایین به وجود می‌آید و این نگرش خوب نسبت به یک برند تا زمان بزرگسالی باقی می‌ماند. از سوی دیگر، رضایت گردشگر، درگیری ذهنی، تصویر ذهنی ادراک‌شده گردشگر از مقصد گردشگری و آشنایی با مقصد گردشگری از مهم‌ترین عوامل موثر بر وفاداری به مقاصد گردشگری است. به همین دلیل است که تمرکز بر بازار کودکان و ایجاد وفاداری به مقصد در آن‌ها، می‌تواند به توسعه مقاصد گردشگری کمک کند. بازدید کودکان از یک مقصد گردشگری می‌تواند یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای شکل‌گیری و گسترش تصویر ذهنی مقاصد گردشگری و جذابیت آن شود.
۲. کودکان در تصمیم‌گیری والدین تاثیرگذارند
مطالعات نشان می‌دهد که کودکان تاثیرات قابل‌توجه مستقیم و غیرمستقیم بر تصمیم‌گیری‌های والدین در خصوص سفر و تعطیلات دارند. به همین دلیل، تمرکز بازاریابان سفر بر کودکان و گردشگری کودکان و نوجوانان به‌طور بالقوه می‌تواند گردشگری خانوادگی را نیز در یک مقصد افزایش دهد.
مزایای سفر برای کودکان
همانطور که اشاره شده، تمرکز بر مصرف‌کننده کودک می‌تواند به‌طور مستقیم و غیر مستقیم بر رونق و توسعه گردشگری تاثیر بگذارد. اما اهمیت گردشگری کودک تنها معطوف به مقاصد گردشگری نیست. حقیقت آن است که گردشگری کودک علاوه بر آنکه می‌تواند صنعت گردشگری یک کشور را در بلندمدت بهبود بخشند و بر توسعه گردشگری مقاصد تاثیر داشته باشد، برای کودکان نیز بسیار مفید است.
بیایید در ادامه برخی از مزایای سفر برای کودکان را مرور کنیم.
سفر، ذهن کودکان را پرورش می‌دهد
سفر به کودکان این فرصت را می‌دهد تا ذهن خود پرورش دهند؛ با روش‌هایی که هرگز در مدرسه آموزش داده نمی‌شود. شاید در ابتدا سفر با کودکان دشوار و دردسرساز به نظر برسد اما این تجربه به آن‌ها اجازه می‌دهد که چیزهای جدیدی را ببینند و یاد بگیرند.
سفر، کودکان را با فرهنگ‌های دیگر آشنا می‌کند
مطالعه‌ای که توسط انجمن مسافرتی دانشجویی و جوانان آمریکا با حضور هزار و ۵۰۰ معلم انجام شده، نشان می‌دهد که سفر تاثیرات مثبتی بر کودکان دارد. این معلمان معتقدند که کودکانی که سفر می‌کنند و با فرهنگ‌های دیگر آشنا می‌شوند، تحمل و احترام بیشتری نسبت به تغییرات جدید دارند و مایل به یادگیری و کسب دانش و مهارت‌های جدید هستند. در واقع، سفر و گردشگری کمک می‌کند که کودک از طریق تصمیم‌گیری و رشد مهارت‌ها، بتواند نقش‌های جدیدی ایفا کند و مسئولیت‌پذیری بیشتری داشته باشد.
گردشگری کودک، روابط خانوادگی را تقویت می‌کند
سفر، همانند یک دوره کوتاه اما فشرده درباره مدارا کردن، تحمل، بهبود روابط خانوادگی و توجه نیازها است. به‌طور کلی، هر شخص به‌ویژه کودکان ترجیح می‌دهد که به نیازهای خود توجه کند و تمایلات خود را اولویت قرار دهند، اما سفر به خانواده‌ها آموزش می‌دهد که هر فرد باید به بخش مشخصی از خواسته‌های خود دست یابد. در واقع سفر، انعطاف‌پذیری افراد را افزایش می‌دهد و یک فرصت عالی برای شناخت، ارتباط و درک بهتر یکدیگر است و مهم‌تر از آن، به ایجاد خاطرات با ارزش کمک می‌کند.
سفر باعث درک علاقه‌مندی‌های کودکان می‌شود
سفر کمک می‌کند که کودکان علاقه‌مندی‌های خود را بهتر بشناسند و درک کنند. آن‌ها با حضور و مشارکت در طیف وسیعی از فعالیت‌ها، از نیازهای خود آگاه‌تر می‌شوند. سفر حس همدلی کودکان را افزایش می‌دهد و به آن‌ها کمک می‌کند که نیازهای دیگران را نیز بهتر درک کنند.
۴ شاخص گردشگری کودک در یک مقصد
بررسی‌ها نشان می‌دهد اغلب کشورها یا مقاصدی که به گردشگری کودک اهمیت می‌دهند و سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی برای فعال‌سازی گردشگری کودک و نوجوان انجام می‌دهند، رونق اقتصادی چشم‌گیری را در کشور خود تجربه می‌کنند. پژوهشگران معتقدند که کودکان به‌دلیل شرایط جسمانی و روحی خاص خود، نیازهای ویژه‌ای دارند. به بسیاری از این نیازها در محیط بیرون از خانه، در شهر و در فضاهای شهری و در تعامل و ارتباط با دیگر افراد جامعه، به‌ویژه دیگر کودکان پاسخ داده می‌شود. بنابراین، ایجاد شرایط مناسب در محیط بیرون از خانه، یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که می‌تواند در پرورش جسمی، روحی، فکری و آموزشی کودکان تاثیرگذار باشد.
اما برای ایجاد این شرایط و فعال‌سازی گردشگری کودک در یک مقصد یا شهر باید به برخی شاخص‌ها توجه شود. پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل میزان تطابق شهر اصفهان با شاخص‌های گردشگری دوستدار کودک: با تأکید بر شهر رویاهای اصفهان» به ۴ شاخص مهم گردشگری دوستدار کودک در شهرها اشاره کرده‌اند:
شاخص های فیزیکی گردشگری کودک
- ساده و بی‌آلایش بودن محیط برای کودکان
- وجود آزادی حرکت و جابه‌جایی برای کودکان
- فضاهای جمع‌کننده و گردآورنده در محیط برای کودکان
- ایجاد پیاده‌روهای مناسب برای کودک
- دسترسی به فضاهای سبز برای همه کودکان
- وجود رمپ برای کودکان معلول
- ساخت فضاهای بازی مناسب برای کودکان
شاخص های اجتماعی گردشگری کودک
- عدم احساس ترس و مورد تعرض قرار گرفتن کودک در محیط
- وجود محیط امن اما نه کاملا بدون ریسک
- امکان برقراری و تقویت فعالیت‌های گروهی برای کودکان
- امکان بازی با دیگر کودکان در محیط
- امکان مشارکت در رویدادهای فرهنگی و اجتماعی برای کودکان
- مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی
- وجود ویژگی‌هایی که احساس هویت اجتماعی را در کودک برانگیزد
شاخص های کیفی گردشگری کودک
- فراهم آوردن شرایط مشارکت و همکاری کودک در محیط
- برقراری شرایط برای رفت‌و‌آمد امن کودکان در خیابان‌ها و گذرگاه‌ها
- ایجاد فضا مناسب برای بروز خلاقیت در کودکان
- ایمن بودن محیط برای کودکان
- روشنایی مناسب محیط برای کودکان
- رنگ‌بندی‌های مناسب برای کودکان در محیط‌های مربوط به آن‌ها
شاخص های زیست محیطی گردشگری کودک
- پاکیزگی خاک، آب، صوت و هوا
- توجه به حمل‌و‌نقل عمومی و کاهش حجم ترافیک در شهر
- ایجاد فضاهای سبز مناسب در محل زندگی کودکان
- دسترسی به آب سالم و بهداشتی
تور کودکان و ۵ ویژگی مهم
سفر با تور همیشه یکی از بهترین گزینه‌ها برای خانواده‌ها است؛ اما داشتن دانش و تخصص آژانس‌های گردشگری برای برگزاری تور کودک، اهمیت بسیاری دارد. در واقع، اگر آژانس های مسافرتی آگاهی و دانش لازم را برای برگزاری تور کودک و نوجوان داشته باشند، می‌توانند تجربه‌های رضایت‌بخشی به خانواده‌ها و کودکان ارائه دهند. اما تور کودکان چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
۱. تمرکز بر خلق خاطرات خوب
انجمن سفرهای خانوادگی (FTA)، به آژانس‌های گردشگری توصیه می‌کند که در بازاریابی‌های خود، بر ایجاد خاطرات احساسی و مثبت برای والدین و کودکان تمرکز کنند. به یاد داشته باشید که هیچ چیز برای خانواده‌ها مهم‌تر از آن نیست که کودکان در سفر خوشحال باشند. این انجمن معتقد است که آژانس‌ها باید بر ایجاد سفرهای خانوادگی الهام‌بخش تمرکز کنند؛ تا جایی که خانواده‌ها برای سفرهای بعدی خود نیز دوباره همان آژانس‌ها را انتخاب کنند.
برای این کار مثلا از خانواده‌ها بپرسید چه چیزی می‌تواند برای کودکانشان جالب و هیجان‌انگیز باشد؟ دوست دارند چه فعالیتی را تجربه کنند و تا کنون فرصتش را نداشته‌اند؟ سعی کنید تا جایی که امکان دارد و بودجه و زمان اجازه می‌دهد، تجربه‌های شخصی‌سازی‌شده‌ای را بر اساس نیازها و درخواست خانواده‌ها، پیشنهاد دهید.
یا به‌عنوان مثال، اگر خانواده‌ای نگران نگهداری از فرزندان خود در پروازهای طولانی‌مدت است، می‌توانید با پیشنهادهای کوچک اما کارآمد مانند همراه داشتن تبلت، تلفن همراه یا اسباب بازی به خانواده‌ها، از نگرانی آن‌ها کم کنید.
۲. ارائه پیشنهادهای جدید و جالب
تور کودکان باید همیشه پیشنهادهای جدید و متفاوتی داشته باشد. دقت داشته باشید که خانواده‌‌هایی که با فرزندان خود سفر می‌کنند، چالش‌های بسیاری در مسیر خود دارند. بنابراین انتظار می‌رود که در سفرها با پیشنهادهای جدید و جالب روبه‌رو شوند. حتی اگر در یک تور، بازدید از اماکن تاریخی نیز در نظر گرفته شده باشد، باید برای کودکان و نوجوانان جالب به نظر برسد. مثلا، می‌توان داستان آن مکان تاریخی را به‌صورت روایی و با زبان کودکانه توصیف کرد تا توجه کودکان را جلب کند.
۳. آموزش به‌همراه ماجراجویی
تور کودکان باید علاوه بر جنبه تفریحی و سرگرمی، جنبه آموزشی و تعلیم نیز داشته باشد. مسائلی که کودکان در سفر آموزش می‌بینند، به احتمال زیاد هیچگاه از خاطرشان نخواهدرفت. به همین دلیل، تمرکز بر آموزش در سفر می‌تواند برای کودکان مزایای بسیاری داشته باشد. در این مورد، آژانس‌ها می‌توانند بر تورهای شناخت طبیعت، یادگیری زبان خارجی در سفر، آموزش مهارت‌های مختلف به همراه بازی و سرگرمی و ده‌ها مورد دیگر تمرکز کنند.
۴. همراهی مربی کودک در تورها
همیشه بهترین همراه برای کودکان، والدین آن‌ها هستند؛ اما وجود یک راهنمای تور کودک یا مربی کودک در تور کودکان، اهمیت بسیاری دارد. راهنمای تور کودک باید بتواند:
- با کودکان ارتباط برقرار کند؛
- نیازهای کودکان را به‌موقع درک و حل کند؛
- ارتباط کودک با محیط اطراف را آسان کند؛
- کودک را با طبیعت آشنا کند؛
- زبان کودک را بداند و بتواند به کودکان آموزش دهد؛
- خلاق باشد.
۵. صرفه‌جویی در زمان
در تور کودک باید توجه بسیاری به زمان مسافران کوچک شود؛ آن‌ها همان قدر که سرشار از هیجان هستند، خیلی زود نیز خسته می‌شوند و ممکن است توانایی چندین برنامه فشرده را نداشته باشند. تور کودک باید در همه مراحل، برای کودکان و خانواده‌ها سرگرم‌کننده باشد. مثلا:
- در طول مسیر موزیک مناسب کودکان پخش شود؛
- هنگام پیاده‌روی، آموزش‌های لازم همراه با توصیفات کودکانه ارائه شود؛
- غذاهای مناسب کودکان به‌موقع سرو شود؛
- زمان رفت و برگشت دقیق و حساب‌شده باشد (زمان ترافیک احتمالی را در نظر بگیرید).
نکات سفر با کودکان
همیشه سفر با کودکان چالش‌برانگیز است و دغدغه‌های بسیاری برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند. توجه به برخی نکات و پیش‌بینی برخی وقایع، می‌تواند سفر کردن با کودکان را راحت‌تر کند و نگرانی والدین را کاهش دهد. یکی از مهم‌ترین نکات آن است که اگر فرزند شما به اندازه کافی بزرگ شده است، می‌توانید او را در برنامه‌ریزی سفر مشارکت دهید و از نظرتان او در برنامه سفر استفاده کنید. این کار کمک می‌کند که حس مسئولیت‌پذیری کودک افزایش یابد. در ادامه به برخی نکات اشاره خواهیم کرد که سفر با کودکان را راحت‌تر و البته لذت‌بخش‌تر خواهد کرد:
نکات پیش از سفر با کودکان
- ضد آفتاب، کلاه و محصولات بهداشتی را فراموش نکنید.
- یک کیت پزشکی شامل دماسنج، لوسیون‌های ضد خارش، داروها، باند و چسب‌زخم به همراه داشته باشید.
- در سفرهای جاده‌ای، از کمربند مناسب یا صندلی مخصوص کودکان استفاده کنید.
- در اتوبوس یا قطار در صورت وجود، از کمربند ایمنی استفاده کنید و تا جای ممکن، به کودک اجازه ندهید که هنگام حرکت این وسایل نقلیه، در راهروها حرکت کنند.
- در سفرهای هواپیمایی، در صورت امکان شرکت‌های هواپیمایی دوستدار کودک را انتخاب کنید.
- در پروازهای طولانی‌مدت به برنامه خواب کودکان توجه کنید.
- اطمینان حاصل کنید که هر آنچه که کودک در طول پرواز ممکن است به آن نیاز داشته باشد را در کیف دستی خود جای داده‌اید.
نکات سفر با کودکان در مقصد
- سعی کنید واحدها یا سوئیت‌های مستقل با ۲ یا چند اتاق خواب را انتخاب کنید.
- به وجود اقلامی نظیر صندلی، مبل یا تخت کودک، کالسکه و… در محل اقامت خود توجه کنید.
- هر از چند گاهی از امکانات نگهداری از کودکان در هتل یا محل اقامت خود استفاده کنید تا بتوانید استراحت کنید.
- در صورت وجود، از کلاب کودکان در هتل‌ها بهره‌مند شوید یا بهتر است که در هتل‌هایی که کلاب کودکان دارند، اقامت کنید.
نکات سرو غذا برای کودکان در سفر
سفر به مقاصد ناآشنا ممکن است برنامه‌های غذایی کودکان را تغییر دهد و حتی عادات غذایی کودکان را به چالش بکشد. اگر می‌خواهید در سرو غذا برای فرزندان خود حین سفر دچار مشکل نشوید، توجه به این نکات می‌تواند باعث شود تا کنترل اوضاع را در دست داشته باشید:
- زمان گرسنگی کودکان را از یاد نبرید. کودکان در سفر ممکن است آنقدر درگیر فعالیت‌های مختلف شوند که به گرسنگی خود توجه نکنند. بنابراین، این والدین هستند که باید به زمان گرسنگی کودکان دقت کنند.
- سعی کنید مقداری از برنامه غذایی همیشگی کودکان را حفظ کنید؛ مثلا صبحانه‌ها را به روش‌های معمول صرف کنید.
- هنگام گشت‌و‌گذار، مقداری تنقلات و نوشیدنی‌های موردعلاقه کودکان را به همراه داشته باشید.
- از قبل، با رستوران‌ها تماس بگیرید و از داشتن منوی مخصوص کودکان مطمئن شوید.
- از ارائه غذاهای پرخطر مانند غذاهای دریایی، گوشت‌های نیم‌پز، میوه‌ها و سبزیجات خام و محصولات لبنی غیر پاستوریزه به کودکان خودداری کنید.
سرگرم کردن کودکان در سفر
- اسباب‌بازی‌های موردعلاقه کودکان را در سفر فراموش نکنید.
- بازی‌های خانوادگی انجام دهید.
- برای بچه‌های بزرگ‌تر، دفترچه خاطرات یا در صورت امکان دوربین عکاسی یا تلفن همراه تهیه کنید تا بتوانند خاطرات سفر را ثبت کنند.
- به بچه‌های بزرگ‌تر یک نقشه سفر دهید تا در حین بازدید از جاهای دیدنی، از آن استفاده کنند.
گردشگری کودک برای آینده
کودکان سرمایه‌های هر جامعه هستند و تمرکز بر آموزش و رشد آن‌ها، توسعه و رشد یک جامعه را سرعت می‌بخشد. با توجه به آنکه گردشگری کودک نیز علاوه بر سرگرم‌کردن کودکان، تمرکز بسیاری بر آموزش و رشد کودکان دارد، می‌تواند به‌طور بالقوه تاثیرات مثبت بسیاری بر هویت یک جامعه داشته باشد. اما آنچه که اهمیت دارد، سرمایه‌گذاری کشورها و شهرها و سازمان‌های مختلف بر گردشگری کودک و توسعه آن است. به نظر شما گردشگری کودک در ایران چه وضعیتی دارد؟
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
