رسانه قطبنما: مقاصد سفر ایرانیها طی سال‌های اخیر با تغییراتی همراه بوده است. ترکیه و عراق مقصدهای پر رفت‌وآمد ایرانیها در سفرهای خارجی هستند و تورهای مقاصد دورتر مانند کشورهای اروپایی و آسیای شرقی صرفا در میان افراد دهک دهم جامعه خریدار دارد.
مقصد تورهای ایرانگردی اما کمترین تغییرات را داشته است و برخی مقاصد، از جمله مقاصد جنوبی و مسیرهای طبیعتگردی در سال‌های اخیر به مقاصد تورهای داخلی اضافه شدهاند.
در مبادی ورودی اما، وضعیت به این شکل نیست و تحولی بنیادین در بازارهای هدف سفرهای ورودی به ایران رخ داده است.
به گزارش «رسانه قطبنما»، بررسی نظرات ۱۲ مدیرعامل آژانسهای مسافرتی ایران نشان می‌دهد که علت اصلی این تغییرات، دو عامل سیاست خارجی و افزایش نرخ ارز است که تاثیر خود را ابتدا در سفرهای خارجی ایرانیها و سپس، در سفرهای ورودی به ایران نشان داده است.
پیش از این «رسانه قطبنما» چالش‌های آژانسهای مسافرتی کشور را در گزارش «۱۰ چالش اساسی آژانسهای مسافرتی در ایران» منتشر کرده است؛ گزارشی که عمق مسائل پیش‌روی فعالان این حوزه را به تصویر می‌کشد.
اما مقاصد گردشگری ایرانیها در سال‌های گذشته چه تغییراتی داشته است و ایرانیها از کدام مقاصد سفر داخلی و خارجی استقبال می‌کنند؟
آنچه در این مقاله می‌خوانیم:
ایرانیها به کدام کشورها سفر می‌کنند؟
براساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) که فروردین‌ماه ۱۴۰۲ منتشر شد، ترکیه مقصد نخست ۷۱ درصد از گردشگران ایرانی در سال ۲۰۲۲ میلادی بوده است. رتبه دوم مقاصد سفر ایرانیها، به کشور عراق می‌رسد که ۱۳ درصد از مسافران ایرانی راهی این کشور شدهاند. پس از آن، امارات متحده عربی با ۶ درصد و سوریه و ارمنستان هر یک با ۲ درصد دیگر مقاصد نخست ایرانیان هستند.
اما علاوه بر این مقاصد، پیش از این سفرهای ایرانیها مقاصد متنوع‌تری داشت و کشورهای اروپایی و آسیای شرقی هم در لیست سفر طبقه متوسط ایران دیده می‌شد.
حالا از میان ۹ مدیر آژانسی که در بازار تورهای خارجی کار می‌کنند و رسانه قطبنما اخیرا با آن‌ها گفتگو داشته است، ۵ مدیرعامل آژانس مسافرتی (بیش از ۵۵ درصد) می‌گویند که مقصد تورهای خروجی آن‌ها در سال‌های اخیر تغییراتی داشته است.
کریم شادفر، مدیرعامل آژانس گردشگری دالاهو، افزایش نرخ ارز در سال‌های اخیر را علت اصلی تغییر بازار گردشگری خارجی می‌داند و میگوید: «این موضوع باعث شده که توان خرید تورهای گران‌قیمت برای گردشگران ایرانی کم شود و بنابراین مقاصد ارزان‌تر مانند ترکیه و ارمنستان را انتخاب می‌کنند.»
این فعال گردشگری همچنین معتقد است که سن مسافران ایرانی بالا رفته؛ درحالی که در سال‌های گذشته جوانان بیش از حالا، خریدار تورهای خارجی بودند. شادفر به «رسانه قطبنما» میگوید: «بیشتر افرادی که امروز در تورهای ما به مقاصد دورتر، حضور پیدا می‌کنند، افراد بالای ۵۰ سال و عموما متمول هستند.»
کاهش توان خرید ایرانیان از طبقه متوسط و افراد جوان‌تر، در حالی اتفاق افتاده که بازار تورهای لوکس به مقاصد آسیای شرقی و اروپا، کم‌وبیش مخاطبان خودش را حفظ کرده است. امید اکبرپور، مدیرعامل آژانس گردشگری ستاره ونک در این خصوص میگوید: «ما امروز مقاصد لوکس را نسبت به دیگر تورهای خارجی‌مان بیشتر می‌فروشیم و بازار مقاصدی مثل تور اروپا، آفریقای جنوبی، ژاپن و برزیل همچنان متقاضیان خود را دارد.»
با این حال سهند عقدایی، مدیرعامل آژانس اسپیلت البرز معتقد است که افرادی که تورهای لوکس را می‌خریدند نسبت به گذشته کمتر شدهاند. این فعال گردشگری به «رسانه قطبنما» میگوید: «در سال‌های گذشته ما پزشکان جراح (با توجه به سطح درآمد بالای این افراد) بیشتری در تورهایمان داشتیم و یا افراد ثابتی که در تورهای متعدد ما شرکت می‌کردند، بیشتر بودند؛ اما حالا تعداد کمتری از این افراد در تورهای ما دیده می‌شوند.»
یکی دیگر از مقاصدی که در سال‌های اخیر در بین ایرانیها طرفدار پیدا کرده، کشورهای حوزه خلیج فارس است که با توسعه زیرساخت‌های گردشگری خود توانسته‌اند گردشگران زیادی را از سراسر دنیا از جمله ایران به کشورهای خود بکشانند. رقیه حاتمی‌پور، مدیرعامل آژانس فلامینگو در این خصوص میگوید: «روابط خوبی که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با کشورهای دیگر دارند، موجب شده که سرعت توسعه گردشگری آن‌ها بیشتر شود و ایرانیها هم مشتاق شوند تغییرات جدید در این کشورها را ببینند.»
ایرانیها به کدام مقاصد داخلی بیشتر سفر می‌کنند؟
مقاصد تورهای ایرانگردی که یا فرهنگی (مقاصد فرهنگی-تاریخی-زیارتی) هستند و یا طبیعتگردی (مقاصد طبیعی ایران)، تغییر چندانی در سال‌های اخیر نداشته است و بیشتر مسیرهای سنتی داخلی همچنان دست نخورده باقی ماندهاند.
از ۵ مدیر آژانسی که در حوزه تورهای داخلی کار می‌کنند و در نظرسنجی «رسانه قطبنما» شرکت کرده‌اند، دو مدیرعامل معتقدند که مقاصد تورهای ایرانگردی با تغییراتی جزئی همراه بوده و شهرهای جنوب کشور و برخی مسیرهای طبیعتگردی طرفدار بیشتری در سال‌های اخیر پیدا کرده‌اند. ۳ مدیرعامل هم می‌گویند مقاصد تورهایشان بدون تغییر ماندهاند و تغییر را در نوع سفرهای داخلی می‌دانند.
رضا اباذری، مدیرعامل آژانس ویزموندو در خصوص مسیرهای سفر داخلی میگوید: «مسیری که سال‌هاست در گردشگری داخلی ایران از آن استفاده می‌شود، مسیر زیارتی مشهد و قم و همچنین مسیر تاریخی تهران، شیراز و اصفهان است که تغییری نداشته است.»
اما حمید روحانی، مدیرعامل آژانس مسافرتی آفتاب کلوت که معتقد است مسیرها تغییر کرده‌اند، به «رسانه قطبنما» میگوید: «سفر در کشور ما فصلی است و مقاصد بنا به فصلی که در آن هستیم، تغییر می‌کند. در فصل‌های سرد استان‌های جنوبی محبوب می‌شوند و در فصل‌های گرم استان‌های شمالی کشور. استان‌های غربی هم در چند سال‌های گذشته طرفدار پیدا کرده است.»
تغییر در سبک سفرها از جمله تغییراتی بود که بهرام مشرفی، مدیرعامل پلتفرم گردشگری یوتوپین به آن اشاره می‌کند و میگوید: «مقاصد تغییرات خاصی نداشته است که خیلی چشمگیر باشد؛ اما سفرهای ماجراجویانه بیشتر شده است و مردم در سفرهای خود به‌دنبال تجربه‌های جدید و هیجان هستند.»
مشرفی البته ضمن بیان اینکه تعداد سفرهای داخلی در سال‌های پرتنش گردشگری کمتر شده است، میگوید: «رگولاتوری ضعیف و ناکارآمد در حوزه سفرهای داخلی موجب شده است که مردم بسیار کمتر از گذشته تصمیم به سفر بگیرند.»
این موضوعات البته، درباره سفرهای با تور و در سازوکار گردشگری مطرح شده و نه سفر با ماشین شخصی.
به صورت کلی، مقاصدی که تا چندی پیش کمترشناخته شده بودند مانند ایلام، کردستان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، جزیره هرمز، جزیره قشم، چابهار، بوشهر و غیره، در سال‌های اخیر طرفداران بیشتری پیدا کرده‌اند.
تغییر ۱۰۰ درصدی مبادی تورهای ورودی ایران
اکثر مصاحبه‌شوندگان این گزارش، بر این موضوع اتفاق نظر دارند که سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر موجب شده توریست‌هایی ورودی ایران که عمدتا از اروپا و آمریکا بودند، جای خود را به توریست‌های کشورهای همسایه، چین و روسیه بدهند.
همه مدیرانی که شرکت آن‌ها در حوزه تورهای ورودی کار می‌کند و در نظرسنجی «رسانه قطبنما» شرکت کرده‌اند، به رسانه قطبنما گفته‌اند که مبادی سفر به ایران تغییر کرده است.
«هشدار سفر کشورهای مختلف برای سفر به ایران، خصوصا از آمریکا و اروپا، باعث شد که تعداد گردشگران از این مبادی کمتر شود و در عوض، تعداد گردشگران چینی و روسی رو به افزایش است. تفاوتی که گردشگران اروپایی و آمریکایی داشتند در نوع سفر و میزان هزینهکرد آن‌ها در ایران است»؛ این را حمید روحانی، مدیرعامل آژانس گردشگری آفتاب کلوت میگوید و ادامه می‌دهد: «گردشگران آمریکایی و اروپایی معمولا در قالب تورهای سه هفته‌ای به ایران می‌آمدند و نسبت به گردشگران چینی، روسی و عراقی که امروز تعدادشان بیشتر است، هزینهکرد خیلی بیشتری در کشور داشتند.»
از طرف دیگر، بحث انحصار در ورود تور از چین و روسیه هم آژانس‌داران را گله‌مند کرده و بسیاری از آن‌ها معتقدند که باتوجه به ارتباطات و رانتی که بعضی افراد و شرکت‌ها برای وارد کردن توریست به ایران دارند، بازاریابی در این بازارها تبدیل به رقابتی نابرابر و دشوار شده است. سهند عقدایی، مدیرعامل آژانس اسپیلت البرز در این خصوص میگوید: «تورهایی که از چین می‌آیند، حالت انحصاری دارند و فقط برخی شرکت‌ها به واسطه روابطی که دارند، توانسته‌اند به این بازار ورود کنند. مثلا هواپیمایی ماهان الان دارد حجم زیادی گردشگر چینی با تور وارد کشور می‌کند.»
عقدایی همچنین اضافه می‌کند: «بازار چین اندازه بازار اروپا نیست و آژانس‌هایی که رانت و انحصار دارند، با هماهنگی عوامل دولتی می‌توانند در این بازار فعالیت کنند. ما برای جذب توریست چینی و روسی تلاش می‌کنیم، اما تاکنون آورده‌ای نداشته است؛ چون بدون رانت و امتیاز یک پروسه چند ساله بوده است.»
به گفته مدیران عامل آژانسهای گردشگری، مبادی و مقاصد بازار سفر و گردشگری ایران در سال‌های اخیر تغییراتی داشته است که همانطور اشاره شد، افزایش نرخ ارز در هر سه بخش سفرهای داخلی، خارجی و ورودی تاثیر داشته و سهم سفر را در هزینهکرد ایرانیها کم کرده است. در همین حال، رویکردهای سیاست خارجی مقامات کشور، تاثیر خود را در سفرهای ورودی به ایران نشان داده است. با این حال، باید دید چه آینده‌ای در انتظار مقاصد سفر است و چه تغییراتی را در سال‌های آتی شاهد خواهیم بود.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
