رسانه قطبنما: بیش از یکسال از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذرد؛ یک‌سالی که در آن «عزت‌الله ضرغامی» سکان هدایت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را برعهده داشت. در این دوران، شیوع کرونا کم کم کاهش یافت و با افزایش آمار واکسیناسیون، بالاخره سفر و گردشگری کم‌کم از سایه رکود خارج شد.
اگرچه کارنامه یکساله عزت‌الله ضرغامی در سه بخش گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی به صورت مدون اعلام نشده اما مدیر روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، پس از پیگیری «رسانه قطبنما»، لیستی ۳۰ موردی از اقدامات و عملکرد این وزارتخانه در دوره ضرغامی را به این رسانه ارائه کرده است. وزیر میراث فرهنگی و گردشگری کشور البته در یک گفتگوی تلویزیونی در شبکه افق، درباره این لیست گفته است که ترجیح دادیم به جای گزارش‌های حجیم، ۳۰ محور اصلی از اقدامات انجام‌شده را به عنوان گزارش عملکرد ارائه کنیم؛ گزارشی که البته فاقد مستندات آماری مشخص است و فعالان این حوزه، انتظار داشتند که وزیر گردشگری در دو برنامه تلویزیونی اخیر که در آن‌ها حضور داشته، به صورت مستدل و مستند به ارائه آن بپردازد.
در این گزارش، از رشد گردشگری ورودی و داخلی، تلاش برای تمرکززدایی، تخصیص تسهیلات به فعالان گردشگری و … به عنوان دستاوردهای دوره یکساله ضرغامی یاد شده است.
اما دستاوردها و ادعاهای مطرح‌شده در کارنامه وزیر گردشگری دولت رئیسی در بخش گردشگری چه بوده و آیا واقعیت دارد یا نه؟
۳ میلیون گردشگر خارجی: بدون سند، بدون مدرک
بر اساس این گزارش عملکرد، با ورود حدود ۲.۹ میلیون گردشگر خارجی به کشور، درآمد ۲.۵ میلیارد دلاری نصیب کشور شده است؛ آماری که وزیر میراث فرهنگی در دو سه گفتگوی تلویزیونی اخیر خود نیز به آن اشاره و سر و صدای زیادی به‌پا کرده است. منبع این آمار و همینطور، بازه زمانی دقیق آن در گزارش روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی اعلام نشده؛ اما خبرگزاری دولتی «ایرنا» در گزارش خود در این‌باره، به گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) استناد کرده است که چندی پیش منتشر شد و البته هیچ اشاره‌ای به منابع داخلی این آمار هم نکرده است. این درحالی است که یکی از منابع شورای جهانی سفر و گردشگری برای ارائه چنین آماری، نهادهای داخلی کشورمان بوده و چنین استنادی، در واقع ارجاعی ناصحیح است. گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری درباره وضعیت گردشگری ایران درسال ۲۰۲۱ میلادی را می‌توانید از اینجا بخوانید.
از سوی دیگر، گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری که در روزهای پایانی خرداد ۱۴۰۱ منتشر شده، سهم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران را در سال ۲۰۲۱ میلادی (۱۲ دی ۱۳۹۹ تا ۱۰ دی ۱۴۰۰) بررسی کرده؛ در حالی که دولت سیزدهم از مرداد ۱۴۰۰ روی کار آمده است. بنابراین، نمی‌توان چنین برداشت کرد که رشد ۴۰ درصدی گردشگری در ایران متعلق به یک سال گذشته و با روی کار آمدن دولت کنونی است.
علاوه بر این، براساس جدول سری زمانی گردشگران ورودی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا تاریخ انتشار این مطلب روی پرتال خود قرار داده، ایران در سال ۱۴۰۰ میزبان یک میلیون و ۹۵۷ هزار و ۸۴۲ گردشگر ورودی بوده است. اگر قرار باشد مسئولان دولتی به همین آمار هم استناد کنند، با رقم اعلامی عزت‌الله ضرغامی فاصله بسیاری دارد.
به جز این موارد، شواهد و بررسی‌های میدانی رسانه قطبنما در بازار گردشگری ورودی ایران نیز، آمار و ارقامی خلاف آنچه وزارت گردشگری به عنوان کارنامه ضرغامی اعلام کرده است، نشان می‌دهد.
رشد سفرهای داخلی به لطف کاهش شیوع کرونا
در کارنامه ۳۰ موردی اقدامات ضرغامی، از احیای ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر با عضویت ۲۳ دستگاه مرتبط و مدیریت یکپارچه نیز یاد شده که به زعم مسئولان این وزارتخانه، منجر به افزایش ۴۰ درصدی سفرهای داخلی نسبت به دوره مشابه قبل از کرونا شده است. در این مورد نیز، نه عدد دقیقی به چشم می‌خورد و نه تاریخ مشخصی؛ یعنی مخاطب نه می‌داند آمار مربوط به چه بازه زمانی است و نه می‌داند تعداد گردشگران داخلی چقدر بوده و چقدر شده که به رشدی ۴۰ درصدی انجامیده است.
از سوی دیگر، ادعای احیای ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در حالی مطرح می‌شود که بررسی‌های رسانه قطبنما نشان داده، در سال‌های پیش نیز ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر در دوران اوج سفر فعال بوده و عملکردی مشابه داشته. در واقع، به دلیل رکود سفرها در دوران اوج کرونا، این ستاد عملا فعالیتی نداشته است. از این رو، ادعای احیای این ستاد و افزایش سفرهای داخلی بیش از آنکه به دولت رئیسی مربوط باشد، مرهون فروکش کردن شیوع کرونا بوده است!
در کارنامه عملکردی ضرغامی، به افزایش سطح اشغال هتل‌ها هم اشاره شده است. طبق این گزارش، سطح اشغال هتل‌ها و مراکز اقامتی، بالای ۹۰ درصد بوده است. همچنین، اعلام شده که بازدید از پایگاه‌ها، موزه‌ها و مراکز تاریخی، ۸۰ درصد نسبت به مدت مشابه رشد داشته؛ حال آنکه هنوز معلوم نیست این آمار مربوط به چه بازه زمانی است که بتوان عبارت «مدت مشابه» را تفسیر کرد!
اقداماتی برای تسهیل توسعه زیرساخت گردشگری
جذب منابع با پرداخت ۳۷۰۰ میلیارد تومان تسهیلات از محل تبصره ۱۸ (افزایش ۹۵۰ درصدی) و ایجاد بیش از ۶۰ هزار شغل، همچنین تامین تسهیلات از محل منابع صندوق توسعه ملی و منابع داخلی بانک‌ها به مبلغ ۶۰۰۰ میلیارد تومان برای تامین، تجهیز و اجرای زیرساخت‌های تاسیسات گردشگری از دیگر اقدامات وزارت گردشگری در دوره ضرغامی عنوان شده است. این درحالی است که بررسی‌های رسانه قطبنما در گفتگو با فعالان گردشگری، پرده از چالش‌های بنیادینی درباره تخصیص تسهیلات بانکی برمی‌دارد. بسیاری از فعالان گردشگری به «قطبنما» گفته‌اند که برای دریافت این تسهیلات، با موانع متعددی مواجه شده‌اند که آن‌ها را از دریافت تسهیلات منصرف کرده است.
در همین حال، وزارت گردشگری اعلام کرده که در یک سال گذشته، ۲ هزار و ۹۷۷ مجوز موافقت اصولی در حوزه گردشگری صادر شده که پتانسیل اشتغال‌زایی بیش از ۸۲ هزار شغل را دارد. در عین حال، ۱۸۰ فرصت و بسته سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری تدوین و به منظور جذب سرمایه‌گذاران این حوزه، با همکاری دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو، شهرداری‌ها، سازمان جنگل‌ها و سازمان حفاظت محیط زیست، ارائه شده است. البته هنوز هیچ اشاره‌ای به آمار اشتغال‌زایی واقعی و تعداد شاغلان فعلی صنعت گردشگری نشده و اشتغال‌زایی بیش از ۸۲ هزار نفری، تنها در حد یک پیش‌بینی باقی مانده است.
در همین حال، طبق آخرین گزارش شورای سفر و گردشگری (WTTC) از وضعیت گردشگری ایران، سهم گردشگری در اشتغال‌زایی کشور با رشد ۷.۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰، به ۱.۲۹ میلیون رسید؛ برابر با ۵.۱ درصد از کل مشاغل. شاید بررسی همین آمار، بتواند نگاهی واقع‌بینانه به ضرغامی و همکارانش بدهد.
حمایت از بخش خصوصی
این وزارتخانه در یک سال گذشته تلاش کرده با ایجاد معافیت‌ها و مشوق‌های گردشگری از قبیل مصوبه آئین‌نامه ماده ۱۰۰، تصویب سوخت یارانهای برای توسعه گردشگری دریایی و محاسبه مصرف گاز، آب و فاضلاب، برق تاسیسات گردشگری و کارگاه‌های صنایع دستی مطابق با تعرفه‌های بخش خدمات از بخش خصوصی حمایت کند. از سوی دیگر، بر اساس آخرین اخبار موجود، هیات تطبیق مصوبات دولت با قوانین مجلس، مصوبه اختصاص سوخت یارانهای به شناورهای مسافری و تفریحی را ابطال کرده و اجرای این مصوبه در هاله‌ای از ابهام است.
با این‌همه، حمایت از کسب‌وکارهای نوین، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های مرتبط با ماموریت‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در یک سال گذشته همواره در دستور کار بوده و دست‌کم توانسته نور امیدی را در دل صاحبان کسب‌وکارهای نوپا روشن کند.
بازاریابی و همکاری‌های بین‌المللی
براساس لیست ۳۰ موردی عملکرد ضرغامی در وزارت گردشگری، فعال کردن ظرفیت دیپلماسی گردشگری با اولویت کشورهای همسایه و شرکای راهبردی و امضای ۱۰ تفاهم‌نامه همکاری با کشورهای نیجریه، عراق، پاکستان، تاجیکستان، آذربایجان، قزاقستان، ارمنستان و... از دیگر اقدامات او و همکارانش بوده است. اگرچه این همکاری‌ها می‌تواند مفید و اثربخش باشد، اما در این گزارش به میزان عملیاتی‌شدن این تفاهم‌نامه‌ها و راهبردهایی در این زمینه، هیچ اشاره‌ای نشده و مشخص نیست که کدام یک از آن‌ها به مرحله اجرایی شدن رسیده و چه تاثیری بر وضعیت صنعت گردشگری کشور داشته است. کارشناسان ابراز امیدواری می کنند که این تفاهم‌نامه‌ها روی کاغذ باقی نماند و اجرایی شود.
بخش بعدی این گزارش به رونق رویدادهای گردشگری در یکسال گذشته پرداخته است. بر این اساس، در ۱۱ ماه گذشته، ۳۵۶ رویداد با محوریت گردشگری در کشور برگزار شده است. اما سوال اصلی این است که خروجی این همه رویداد گردشگری در کجا بازتاب داشته است؟
براساس این گزارش، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در سال گذشته، پخش آزمایشی شبکه تلویزیون اینترنتی «میراث» را آغاز و زیرساخت‌های تولید و انتشار محتوا و تولید چندرسانه‌ای در حوزه‌های گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی را فراهم کرده است اما هنوز آماری از بازخوردها و بازدید این شبکه اعلام نشده است.
تغییرات ساختاری و مدیریتی
ایجاد تغییرات مدیریتی با هدف جوانگرایی و استفاده بهتر از انباشت تجارب ارزشمند مدیران و کارشناسان با سابقه و انتصاب بیش از ۲۰ مدیر دهه شصتی در سطح معاونین و مدیران ارشد وزارتخانه، از دیگر افتخارات وزارت گردشگری در کارنامه عملکردی ضرغامی عنوان شده؛ دقیقا همان موضوعی که مورد انتقاد کارشناسان سه حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بوده است. ضرغامی در گفتگوی تلویزیونی شنبه شب (۵ شهریور ۱۴۰۱) در شبکه افق نیز از کارنامه انتصابات خود دفاع کرد.
از سوی دیگر، تمرکززدایی در سطوح مختلف با نهضت «تفویض اختیار» به مدیران استانی، با هدف تسهیل و تسریع در فرآیندهای مدیریتی و رفع موانع دست‌وپاگیر نظام اداری متمرکز نیز از دیگر اقدامات وزیر گردشگری در دولت رئیسی بوده است. در کارنامه ضرغامی، به توسعه زیرساخت‌های اجرایی دولت الکترونیک و استفاده گسترده از سامانه‌های اطلاعاتی، نیز اشاره شده است.
همچین، این وزارتخانه در یک سال گذشته در راستای آنچه تعاملات فرابخشی و استفاده از ظرفیت‌های سایر نهادها و دستگاه‌های اجرایی اعلام شده، تفاهم‌نامه‌هایی با صندوق توسعه ملی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، فرماندهی کل نیروی انتظامی، سازمان اوقاف و امور خیریه، کمیته امداد امام خمینی(ره)، شهرداری تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و حوزه‌های علمیه کشور منعقد کرده است.
بدون سند، گزارش ندهیم!
چالش اصلی در ارائه کارنامه یکساله عزت‌الله ضرغامی به عنوان وزیر گردشگری، اعلام نکردن مبنا و منبع آماری دقیق در این زمینه است. اواخر سال ۱۳۹۹ بود که حساب‌های اقماری گردشگری راه‌اندازی شد اما شواهد نشان می‌دهد که با شیوع کرونا این سازوکار متوقف شد و حالا به نظر می‌رسد که مبنای مشخصی برای اثبات این آمار و داده‌ها وجود ندارد.
آمارها، منبع مهمی برای برنامه‌ریزی کسب و کارها و سازمان‌های مدیریت مقصد هستند اما اگر با دقت استخراج نشده باشند و تنها در حد مانورهای سیاسی و تبلیغاتی محدود شوند، کارکرد خود را از دست خواهند داد؛ چه اینکه، به نظر می‌رسد آمار اعلام شده توسط دولت، به‌دلیل دقیق نبودن مبانی آماری، با واقعیت فاصله معناداری دارد و همین باعث تفسیر اشتباه این آمار می‌شود. در چنین شرایطی، آمارها نه تنها نمی‌توانند کمک‌کننده باشند، بلکه به گمراهی کسب‌وکارها و فعالان بخش گردشگری نیز دامن خواهند زد و ابهامات را افزایش می‌دهد.
آیا زمان آن نشده که آقای وزیر، زیر میز آمارهای غیر مستند بزنند؟
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
ترکیه مقصد اول ایرانی‌ها، عراقی‌ها مهم‌ترین مهمانان ایران + اینفوگرافیک
