رسانه قطبنما: دهه ۱۹۹۰ میلادی بود که عضو جدیدی به خانواده واحدهای اقامتی اضافه شد؛ «Ecolodge» که برگردان آن به فارسی می‌شود اقامتگاه بومگردی؛ اگرچه بسیاری از کارشناسان و متخصصان گردشگری معتقدند که عبارت «اقامتگاه بومگردی» یک غلط مصطلح است و «اقامتگاه بومی» عبارت بهتری برای اینگونه از مراکز اقامتی است.
در تعریف این شکل از مراکز اقامتی، می‌توانیم بگوییم اقامتگاه بومگردی یک مکان اقامتی مبتنی محیط زیست و فرهنگ مردم بومی منطقه است که شناخت زیست بوم منطقه، سبک و سیاق زندگی مردم محلی و معماری بومی منطقه را مدنظر قرار می‌دهد.
در این مقاله بیشتر با اقامتگاه های بومگردی آشنا خواهیم شد؛ اینکه اصلا بومگردی چیست؟ ویژگی‌های یک اقامتگاه بومگردی استاندارد کدام است؟ درجه‌بندی اقامتگاه ها بر چه اساسی انجام می‌شود و کدام استان‌ها در تعداد و تنوع اقامتگاه ها پیشرو هستند؟
همه چیز درباره اقامتگاه بوم گردی
اقامتگاه بومگردی چیست؟
در دستورالعمل ضوابط ساخت و بهره‌برداری اقامتگاه های بوم گردی، اقامتگاه بوم گردی اینگونه تعریف شده است: «آن دسته از مراکز اقامتی که در محیط‌های طبیعی و بومی، با رعایت بالاترین سطح ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی منطقه تاسیس شده‌اند و امکان تعامل گردشگران با جامعه محلی را فراهم می‌کند. بر این اساس، گردشگران برای آشنایی بیشتر با محیط‌زیست و سبک و سیاق زندگی مردم محلی، معماری بناهای منطقه و کسب تجربیات اصیل در اقامتگاه‌های بوم گردی اقامت می‌کنند.»
فرض کنیم به‌جای هتل، ویلا یا جاهایی مانند آن، مهمان خانه‌ای شویم که داخل یک روستا قرار دارد و صبح به صبح میزبانان ما میز صبحانه‌ای با انواع خوراکی‌های محلی و دست‌ساز خودشان برای ما آماده می‌کنند، ناهار هم همینطور و حتی برای وعده شام هم با غذاهای محلی پذیرایی می‌شویم.
اما همه‌چیز به غذا ختم نمی‌شود! همین که در آن خانه حضور داریم، ناخودآگاه احساس کنیم که چیزهایی فرق دارد؛ شکل و شمایل خانه مانند خانه‌های شهری که چشممان به آن عادت کرده نیست، رنگ‌ها فرق دارد، هرکدام از وسایل انگاری بوی خاص خودشان را دارند و از طرفی ممکن است هرکدام از آن‌ها داستان مختص به خودش را داشته باشد که اگر بخواهیم می‌توانیم از صاحبخانه بخواهیم برایمان تعریف کند، آن هم با گویش یا لهجه محلی خودشان.
تمام این‌ها به علاوه توجه به محیط زیست و رعایت کردن آداب هم‌زیستی با گیاهان و جانوران تجربه‌ای را برای ما خلق می‌کند که فقط با حضور در یک اقامتگاه بومگردی ممکن می‌شود. البته بستگی به صاحبخانه دارد که تا چه اندازه سلیقه به خرج می‌دهد و نکات لازم برای ساخت یک اقامتگاه بومگردی استاندارد را در آن رعایت می‌کند.
باید بدانید که اقامتگاه های بومگردی بر اساس نوع و میزان خدمات و امکاناتی که دارند به سه درجه، یک، دو و سه تقسیم می‌شوند. شاید مهم‌ترین و جذاب‌ترین ویژگی اقامتگاه های بومگردی این است که توسط افراد بومی مدیریت می‌شوند.
بوم گردی چیست؟
برای اینکه بیشتر با اقامتگاه بومگردی آشنا شویم، لازم است ابتدا کمی درباره بومگردی بگوییم. به زبان ساده، اکوتوریسم (Ecotourism) یا بومگردی با مسئولیت داشتن در برابر طبیعت همراه است و در زیرمجموعه سفرهای پایدار قرار می‌گیرد؛ یعنی، به‌گونه‌ای به دل طبیعت برویم که کمترین آسیب را به آن برسانیم و در عین حال بیشترین بهره را هم ببریم. در بومگردی علاوه بر حفاظت از محیط‌زیست، راهکارهای اصولی بهره‌گیری از منابع طبیعی نیز آموزش داده می‌شود. سومین ویژگی سفرهای بومگردی نیز این است که این نوع سفرها به ارتقای رفاه مردم محلی کمک می‌کند.
ویژگی انواع اقامتگاه بوم گردی
تا اینجا کمی با اقامتگاه بومگردی و همچنین اکوتوریسم آشنا شدیم اما سوالی که لازم است به آن پاسخ دهیم این است که اگر هرکسی بخواهد درهای خانه روستایی خود را به روی مهمانان یا گردشگران باز کند، یعنی اقامتگاه بومگردی تاسیس کرده است؟ پاسخ آن قطعا منفی است.
تاسیس یک اقامتگاه بومگردی لوازم و ضوابطی دارد که در صورت عدم رعایت آن، نمی‌توانیم به هر خانه‌ای نام اقامتگاه بومگردی بدهیم. اصلا یکی از دلایل دریافت مجوز اقامتگاه بومگردی از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان متولی امر، هم همین است که شخصی به‌عنوان ارزیاب حتما باید استانداردهای لازم را بررسی کند. اما ویژگی های انواع اقامتگاه بومگردی چیست؟
طراحی بومی
اولین چیزی که در زمان ورود به یک اقامتگاه بومگردی توجه مسافران را جلب می‌کند و به چشم افراد می‌آید، شکل و شمایل محل اقامت است. بنابراین، معمولا در هنگام ساخت اقامتگاه، ویژگی‌های معماری سنتی و بومی منطقه که از سبک زندگی مردم و محیط زیست نشات می‌گیرد، باید در آن رعایت شود. فرض کنید وارد یک اقامتگاه در شمال کشور شوید و ببینید با دیوارهای کاهگلی ساخته شده است! و یا اقامتگاهی در استان یزد که سقف شیروانی دارد! بله، توجه به معماری محیط طبیعی در هنگام ساخت محیط یک اقامتگاه بومگردی بسیار مهم است.
همنشینی با طبیعت
اقامتگاه بوم گردی خیلی نمی‌تواند از دل طبیعت منطقه و مردم محلی فاصله بگیرد؛ اینجا منظور از فاصله، هم فاصله فرهنگی-طبیعی است و هم فاصله جغرافیایی. برای داشتن یک اقامتگاه بومگردی دلچسب، در نظر گرفتن این نکته اهمیت دارد که مسافر اگر بخواهد از اقامتگاه بیرون بزند و کمی در محیط اطراف گشت‌وگذار کند و با مردم همکلام شود، نباید خیلی خودش را به زحمت بیندازد و فاصله زیادی را برای دیدن محیط بومی طی کند! با این اوصاف، اقامتگاه‌های بومگردی معمولا در دل طبیعت، روستاها و محله‌های قدیمی شهرها قرار دارند تا مهمانان سبک زندگی بومی مردمان آن منطقه را تجربه کنند.
مکان و موقعیت خاص
یک اقامتگاه بومی استاندارد همانطور که باید فاصله با محیط طبیعی و فرهنگی اطراف را رعایت کند، لازم است فاصله مناسب با مراکز تجاری، خدماتی و طرح تفصیلی شهرها را هم در نظر بگیرد اما به گونه‌ای دیگر؛ یعنی اقامتگاه بومگردی نباید در این نواحی قرار بگیرد و همچنین باید از مراکز پر سروصدا مانند بیمارستان، تعمیرگاه‌های بزرگ، مدارس و غیره فاصله مناسب داشته باشد.
حفاظت از محیط زیست و مدیریت پسماند
یک اقامتگاه بومگردی نباید به‌هیچ طریقی منجر به آلودگی محیط‌زیست شود و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک اقامتگاه بومگردی، حفاظت از محیط‌زیست و پایبندی به پایداری است. طبق دستورالعمل ساخت و بهره‌برداری اقامتگاه‌های بوم گردی، استفاده مناسب از انرژی، مدیریت پسماندها، جداسازی زباله‌های قابل بازیافت و زباله‌های تر و خشک، استفاده بهینه از منابع آبی و غیره، از جمله اصول حفاظت از محیط زیست است؛ بنابراین، یک اقامتگاه بومگردی برای حفاظت از محیط‌زیست باید این اصول را سرلوحه خود قرار دهد. اگرچه رعایت همه این اصول در یک اقامتگاه بومگردی الزامی نیست، اما می‌تواند سبب ارتقای درجه اقامتگاه شود و نظر گردشگران را نیز جلب کند.
خوراک بومی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اقامتگاه های بومگردی، سرو انواع غذاها و نوشیدنی‌های بومی است و همین موضوع، باعث می‌شود که گردشگران بسیاری، بومگردی ها را به‌عنوان محل اقامت خود در سفر انتخاب کنند. حضور در این اقامتگاه‌ها، تجربه‌ای متفاوت از عطر و طعم غذاها و نوشیدنی‌های بومی را به آن‌ها هدیه می‌دهد. در این اقامتگاه‌ها، اغلب خبری از غذاهای بین‌المللی رستوران‌ها نیست و آشپزهای محلی نقش‌آفرینان اصلی در زمینه رقم زدن تجربه‌ای خاص هستند.
درجه بندی اقامتگاه بوم گردی
رتبه‌بندی یا درجه‌بندی اقامتگاه های بوم گردی براساس امتیازهایی است که از آیتم‌های زیر کسب می‌شود. این آیتم‌ها توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در قالب یک فایل در سال ۹۸ تحت عنوان «ضوابط بهره‌برداری، ارزیابی و درجه‌بندی اقامتگاه های بومگردی» دسته‌بندی و منتشر شده است که می‌توانید از اینجا دانلود کنید و به این صورت است:
- ساختمان و تاسیسات (اتاق‌ها، آشپزخانه، حمام‌ها و سرویس‌های عمومی و فضای پذیرایی)
- تجهیزات و ملزومات
- خدمات به میهمان (رزرواسیون، پذیرش، خدمات عمومی، خوراک و نوشیدنی و خدمات فرهنگی)
- منابع انسانی و آموزش
- ایمنی و بهداشت
- توسعه پایدار و دسترسی (پایداری زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و دسترسی افراد ناتوان، کم‌توان و دارای معلولیت)
کسب ۳۱۸ امتیاز مجموع آیتم‌ها توسط یک اقامتگاه به این منزله است که در درجه یک قرار گرفته است، ۲۲۱ امتیاز درجه دو و ۱۶۴ درجه سه. همچنین یک طبقه ممتاز هم وجود دارد که برای اقامتگاه‌هایی است که خدماتی بیش از آنچه ذکر شد برای مهمانان خود در نظر می‌گیرند و البته توجه ویژه‌ای به مباحث توسعه پایدار و محیط‌زیستی نشان می‌دهند.
شرایط احداث اقامتگاه بوم گردی
چطور می‌توان یک اقامتگاه بومگردی راه‌اندازی کرد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم بازسازی و مرمت یک خانه قدیمی، مجوز لازم برای تاسیس یک اقامتگاه بوم گردی را به شما نمی‌دهد. براساس شیوه‌نامه ارزیابی و درجه‌بندی تاسیسات گردشگری، احداث یک اقامتگاه بومگردی شرایط خاص خودش را دارد؛ برای مثال، یکی از مهم‌ترین شروط احداث اقامتگاه بوم گردی، داشتن مدیرفنی با مدرک مدیریت عمومی تاسیسات گردشگری است. مدیران اقامتگاه بوم گردی درجه یک، علاوه بر این مدرک باید مدرک مدیریت اقامتگاه بومگردی را نیز کسب کنند. از دیگر شرایط احداث اقامتگاه بوم گردی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تامین کلیه امکانات و تجهیزات مورد نیاز
- مکان مناسب با کاربری تجاری، اداری یا گردشگری
- نیروی کارآمد
- ارائه تضمین حسن انجام کار به مبلغ ۵ میلیون تومان به اداره کل استان
- دارای سابقه و تجربه کافی در زمینه مورد نظر
- داشتن شخصیت حقوقی
- مدیر فنی واجدالشرایط
- مدیرعامل واجدالشرایط
اواخر سال ۱۴۰۰ شمسی بود که نهاد متولی گردشگری با راه‌اندازی سامانه جامع نظارت، آمار و اطلاعات تاسیسات گردشگری (جانا)، مراحل و روند درخواست، بررسی و تایید صلاحیت و در نهایت صدور مجوز را برای متقاضیان بهره‌برداری اقامتگاه بومگردی، تسریع و تسهیل کرد و در حال حاضر می‌شود بسیاری از مراحل صدور مجوز را به‌صورت اینترنتی در همین سامانه دنبال کرد. برای اطلاع از آخرین شرایط احداث اقامتگاه بوم گردی به می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.
کدام استان‌ها بیشترین اقامتگاه های بوم گردی ثبت شده را دارند؟
به‌گزارش «رسانه قطبنما»، به‌گفته یاور عبیری، رئیس جامعه حرفه‌ای اقامتگاه های بوم گردی کشور، تا پایان نوروز ۱۴۰۲، تعداد ۳۴۰۰ اقامتگاه ثبت شده در کشور مشغول به فعالیت بوده‌‌اند و استان‌های مازندران، فارس، اصفهان، گلستان و گیلان به ترتیب بیشترین اقامتگاه های بومگردی کشور را در خود جای داده‌اند.
لیست اقامتگاه های بوم گردی
رئیس جامعه حرفه‌ای اقامتگاه های بوم گردی کشور، در پاسخ به کارشناسان «رسانه قطبنما»، مبنی بر ارائه لیست مدونی از تمام اقامتگاه های بوم گردی موجود در کشور، گفت: «متاسفانه امکان این کار فراهم نیست چرا که این کار موجبات سوء استفاده و ایجاد دردسر را از سمت برخی سایت‌ها رزرواسیون فراهم می‌کند.»
عبیری در این باره توضیح می‌دهد: «انتشار این لیست و در اختیار عموم قرار گرفتن آن موجب می‌شود اقامتگاه هایی که تمایل به حضور در فضای رزرو آنلاین ندارند تحت فشار قرار بگیرند و موجب دلخوری آن‌ها شود. وزارت‌خانه هم بعید می‌دانم چنین ریسکی بکند و این لیست را در اختیار رسانه‌ها قرار بدهد.»
با توجه به این موضوع، به‌نظر می‌رسد بهترین کار برای دریافت لیست اقامتگاه ها ادارات کل استان‌ها است که آن نهادها هم حتما ملاحظات خودشان را در این باره دارند.
شاید مازیار آل داوود که لقب پدر بومگردی ایران را به او داده‌اند، حتی فکرش را هم نمی‌کرد که بذری که با تاسیس اولین اقامتگاه بومگردی در سال ۱۳۷۹ در روستای گرمه استان اصفهان می‌کارد، بیش از دو دهه بعد چنان رشد کند و پربار شود که امروز شاهد ارتزاق هزاران خانواده ایرانی از طریق مهمان‌نوازی در خانه‌های بوم گردی باشیم.
تجربه اقامت چند روزه در یک اقامتگاه بومگردی که حال و هوای طبیعت و فرهنگ منطقه را به آدم تزریق کند می‌تواند یکی از خاطره‌انگیزترین سفرهای زندگی را برای علاقه‌مندان به سفر و گردش به همراه داشته باشد.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
انواع اتاق هتل | از اتاق سینگل و کلاسیک تا دیلاکس + اینفوگرافیک
