رسانه قطبنما: جاباما، به عنوان یکی از سامانه‌های آنلاین رزرو هتل و اجاره اقامتگاه در ایران، در گزارش سالانه خود از سال ۱۴۰۱، اعلام کرده که اندازه بازار اقامت در ایران ۱۸ هزار میلیارد تومان است. براساس این گزارش، اندازه سود ناخالص این بازار ۲۷۰۰ میلیارد تومان بوده و متوسط ارزش هر سفارش ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود. با این‌همه، تنها ۷ درصد از کل اقامتگاه‌های ایران به صورت آنلاین رزرو می‌شوند.
به گزارش «رسانه قطبنما»، این درحالی است که در سال‌های اخیر اقبال عمومی به خرید خدمات به صورت آنلاین افزایش داشته و همچنین، تعداد پلتفرم‌های ارائه‌کننده خدمات سفر آنلاین افزایش یافته است.
اما گزارش اخیر جاباما، چه اطلاعاتی درباره بازار اقامت ایران ارائه می‌دهد؟ در این گزارش تحلیلی، به این موضوع پرداخته‌ایم.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
تقاضای ایرانی‌ها در بازار اقامت چقدر است؟
براساس گزارش جاباما، تنها حدود ۷ میلیون رزرو اقامت در کل کشو در سال ۱۴۰۱ انجام شده؛ یعنی اگر در نظر بگیریم این ۷ میلیون رزرو، یکتا بوده باشند (یعنی هر رزرو به ازای یک نفر)، می‌توان گفت که تنها حدود ۱۲ درصد از جمعیت ۸۵ میلیونی ایران، اقامتگاه رزرو می‌کنند. این درحالی است که به احتمال بسیار زیاد، برخی رزروکنندگان برای چند بار رزرو انجام داده‌اند و تعداد این رزروها یکتا نیست. بر این اساس، می‌توان گفت که کمتر از ۱۰ درصد جامعه ایرانی برای سفرهای خود اقامتگاه رزرو می‌کنند.
این رقم البته، با نگاهی به الگوی سفرهای داخلی ایرانی‌ها، دور از ذهن نیست. پیش از این، مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که در سال ۱۴۰۰، ۷۶ درصد خانوارهای ایرانی در سفرهای داخلی در خانه بستگان و آشنايان و ۱۲ درصد در ويلا و آپارتمان شخصی اقامت کرده‌اند و تنها ۶ درصد در ویلا و آپارتمان اجاره‌ای و ۳ درصد در اقامتگاه عمومی اقامت داشته‌اند. باقی اقامت‌ها نیز در سایر بخش‌ها اعم از اقامتگاه‌های سازمانی صورت گرفته است.
طبق گزارش جاباما از سال ۱۴۰۱، ۱۰۰ هزار اقامتگاه در کشور وجود داشته که توسط ۵۰ هزار میزبان اداره می‌شوند. اما متوسط اجاره یا رزرو اقامتگاه در ایران، نزدیک به دو روز (۱.۷ روز) برآورد شده است؛ یعنی سفرهای چند روزه جایگاه چندانی در میان ایرانیان ندارد. پیش از این، مرکز آمار ایران هم اعلام کرده بود که بیشترین حجم سفرهای داخلی ایرانی‌ها، به سفرهای یک روزه و کوتاه اختصاص داشته است. این مقایسه می‌تواند شاهدی دیگر بر کم‌رنگ شدن سفرهای طولانی‌مدت در سبد سفر خانوارها باشد.
استان‌های محبوب
استان‌های خراسان رضوی، مازندران، اصفهان، گیلان، تهران، فارس و هرمزگان هر کدام بین از ۲۰ هزار تا ۱۱۹ هزار تخت در مراکز اقامتی خود به گردشگران ارائه می‌کنند. خراسان رضوی که بیشترین سهم را از ظرفیت اقامتگاه‌های کشور دارد، در سال‌های اخیر در این حوزه بیشترین سرمایه‌گذاری‌ها را داشته و در عین حال، بیشترین پذیرش مسافر را نیز در مراکز اقامتی خود تجربه کرده است؛ به گونه‌ای که طبق گزارش جاباما، ۳.۵ میلیون نفر شب اقامت در این استان ثبت شده است.
اما کمترین ظرفیت اقامتگاه‌ها به خراسان جنوبی تعلق دارد. این استان تنها هزار و ۲۱۴ تخت در اقامتگاه‌های خود داشته؛ موضوعی که حکایت از بی‌توجهی به توسعه گردشگری در این منطقه، به رغم ظرفیت‌های متعدد خراسان جنوبی دارد.
اما اقبال مردم برای اقامت شبانه بیشتر به کدام استان‌ها بوده و بیشتر در کدام استان‌ها اقامت داشته‌اند؟ همانطور که اشاره شد، خراسان رضوی پرچمدار این بخش است. پس از آن، مازنداران، گیلان و فارس قرار گرفته‌اند که هر کدام بین ۱.۶ میلیون تا ۲.۴ میلیون نفر شب اقامت را ثبت کرده‌اند. اصفهان، خوزستان و آذربایجان شرقی نیز در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
شواهد نشان می‌دهد تعداد اقامت‌های شبانه با میزان ظرفیت‌های اقامتی ارائه‌شده از سوی استان‌ها رابطه مستقیم دارد؛ چرا که استان‌هایی که بیشترین ظرفیت‌های اقامتی را دارند، توانسته‌اند مسافران بیشتری را نیز اسکان دهند.
از سوی دیگر، توسعه مراکز اقامتی در استان‌هایی مانند خراسان رضوی، مازندران، گیلان و اصفهان، با انتخاب مقصد ایرانی‌ها نیز رابطه مشخصی دارد. براساس گزارش مرکز آمار ایران از گردشگری کشور در سال ۱۴۰۰، استان‌های مازندران، تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، گیلان، کرمان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و خوزستان ۱۰ استان نخست در جذب گردشگران داخلی (با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه) بوده‌اند. بنابراین، دور ذهن نیست اگر تمایل سرمایه‌گذاران بخش اقامت به سمت استان‌های گفته‌شده کشیده شود.
اما آنچه این معادلات را کمی بهم می‌ریزد، نگاهی به نرخ اشغال این اقامتگاه‌هاست. اگرچه استان‌هایی مانند خراسان جنوبی، لرستان و مرکزی کمترین ظرفیت‌های اقامتی را در خود جای داده‌اند، اما نرخ اشغال اقامتگاه‌ها در این استان‌ها بین ۲۷۰ تا ۳۷۹ درصد است! این یعنی اقبال برای اقامت شبانه در این استان‌ها وجود دارد اما ظرفیت اندک اقامتی در آن‌ها باعث سرریز شدن تقاضا به سمت استان‌های مجاور نظیر خوزستان، اصفهان و کرمان می‌شود.
این موضوع شاید خبر خوبی برای سرمایه‌گذارانی باشد که به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش اقامت در مقاصد نوظهور هستند.
رشد ۲۲۳ درصد کاربران جاباما در سال ۱۴۰۱
همانطور که اشاره شد، تنها ۷ درصد از کل رزروها و فروش‌های اقامتگاه‌ها به صورت آنلاین انجام می‌شود؛ آن هم در شرایطی که در سال‌های اخیر پلتفرم‌هایی مانند جاباما خدمات رزرو اقامتگاه‌ها را ارائه می‌کنند. اما چرا هنوز حجم بازار فروش آنلاین خدمات اقامتی اینقدر کم است؟
کارشناسان دلایل مختلفی در این زمینه برمی‌شمرند. ابتدایی‌ترین دلیل شاید آشنا نبودن مردم با پلتفرم‌های رزرو آنلاین خدمات اقامت باشد. اما دلایل دیگری نظیر عدم اعتماد مردم به این پلتفرم‌ها یا عدم اعتماد آن‌ها به دریافت خدمات آنلاین، متنوع نبودن مراکز اقامتی عرضه‌شده، تمایل مردم به خرید بدون واسطه و دلایلی نظیر این‌ها می‌تواند مزید بر علت باشد.
با این‌همه، جاباما گزارش داده که در سال ۱۴۰۱، بیش از ۲.۳ میلیون کاربر داشته که نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۲۲۳ درصدی را تجربه کرده است؛ موضوعی که خبر از افزایش اقبال کاربران به خرید آنلاین خدمات اقامت می‌دهد.
اما از میان این تعداد، نیمی از کاربران تهرانی هستند. به نظر می‌رسد که دلایل اصلی این آمار را بتوان در دسترسی آسان‌تر تهرانی به اینترنت، گسترش فرهنگ خرید آنلاین خدمات و کمپین‌های تبلیغاتی با محوریت شهر تهران جستجو کرد.
نکته دیگر اینکه بیشترین کاربران و مشتریان نهایی جاباما، ۳۴ سال یا کمتر سن دارند؛ این یعنی نسل Z و متولدین نیمه دوم دهه شصت که متعلق به نسل Y هستند. نسل زد (Z) یا نسل به کسانی گفته می‌شود که تقریباً بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ میلادی یا اواسط دهه ۱۳۷۰ تا اواخر دهه ۱۳۸۰ شمسی متولد شده‌اند. این نسل از کودکی با پیشرفت دنیای تکنولوژی و اینترنت همراه بوده‌اند و با این پیشرفت بزرگ شده‌اند. پس جای تعجب نیست اگر بیشترین کاربران یک کسب‌وکار آنلاین را این نسل تشکیل داده باشند. این روزها، اهمیت نسل Z در میان کسب‌وکارها، چه در بعد مشتری و چه در بعد نیروی انسانی، بیش از پیش برجسته شده و کسب‌وکارهایی که به توسعه و رشد فکر می‌کنند، برنامه‌های ویژه‌ای برای نسل Z دارند؛ همانطور که بخش قابل‌توجهی از کارکنان جاباما را نیز نسل Z تشکیل داده‌اند.
در همین حال، کمترین سهم کاربران و مشتریان نهایی جاباما را افراد بالای ۵۵ سال دارند که طبعا کمتر با اینترنت و خدمات آنلاین ارتباط برقرار می‌کنند.
رشد و عبور از سد کرونا
اما ارقام رشد جاباما نیز قابل ملاحظه بوده است. این پلتفرم در سال ۱۴۰۱ رشد ۳.۲ برابری (نسبت به سال ۱۴۰۰) را در تعداد سفارشات خود ثبت کرده و تعداد کل رزرو اتاق شب در این سال نیز ۳.۴ برابر افزایش یافته است. همین امر، موجب رشد ۴.۶ برابری مبلغ فروش جاباما بوده است.
اما به نظر می‌رسد که مقایسه آماری بین سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ چندان صحیح نباشد؛ چراکه در سال ۱۴۰۰، شیوع کرونا طبعا حجم سفرها و اقامت‌های شبانه مردم را به شدت کاهش داده بود و سال ۱۴۰۱ در واقع سال ازسرگیری سفرها محسوب می‌شد. از همین روست که بسیاری از گزارش‌های آماری بین‌المللی نیز که پس از دوران کرونا منتشر می‌شوند، مبنای مقایسه را سال قبل از شیوع کرونا (یعنی سال ۱۳۹۸ در ایران) در نظر می‌گیرند.
طبق آمارهای جاباما، بیشترین تعداد رزروها در سال ۱۴۰۱ مربوط به دو ماه اسفند و شهریور بوده است؛ دو بازه زمانی که سفرهای داخلی اوج می‌گیرند. این پلتفرم رزرو اقامت البته، شاهد افت چشمگیر فروش در پاییز سال ۱۴۰۱ بوده است؛ چراکه در این فصل همزمان با تحولات اجتماعی، تمام فعالیت‌های بازاریابی این کسب‌وکار متوقف شد.
البته جاباما تنها سامانه و کسب‌وکار آنلاینی نبود که از وقایع پاییز و زمستان سال گذشته ضربه خورد. فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی در آن مقطع، ضربات سختی به بدنه کسب و کار‌های گردشگری وارد آورد که هنوز برخی از کسب‌وکارها با آن دست به‌گریبان هستند. در این خصوص می‌توانید گزارش «تیغ فیلترینگ و اعتراضات بر گردن باریک گردشگری» را بخوانید.
۱۸ هزار اقامتگاه در ۳۱ استان؛ سهم جاباما از بازار اقامت
اما سهم جاباما از بازار عرضه خدمات اقامت چقدر است؟ جاباما در سال ۱۴۰۱، خدمات حدود ۱۸ هزار اقامتگاه در ۳۱ استان و ۳۶۱ شهر را عرضه کرده است؛ این یعنی همکاری با بیش از ۸ هزار و ۶۰۰ میزبان. تعداد اقامتگاه‌های این پلتفرم نیز رشدی ۱۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ داشته‌اند.
بیشترین اقامتگاه‌های جاباما در استان‌های مازندران، گیلان، تهران، اصفهان، خراسان رضوی و هرمزگان قرار دارند که در مجموع ۱۳ هزار و ۶۲۳ اقامتگاه جاباما را در خود جای داده‌اند؛ استان‌هایی که پیشتر نیز نام آن‌ها در میان فهرست سردمداران بیشترین ظرفیت‌های اقامتی در کشور مورد اشاره قرار گرفت.
بیشترین تعداد میزبانان جاباما نیز به ترتیب در استان‌های مازندران، گیلان، تهران، البرز، اصفهان و هرمزگان بوده‌اند.
در همین حال، جاباما از رشد حدود ۲۲۰ درصدی درآمد میزبانانش خبر داده؛ رشدی که البته طبق آنچه جاباما اعلام کرده، به دلیل افزایش تعداد سفارش (رزرو) بوده نه افزایش میزان مبلغ؛ زیرا افزایش قیمت اقامت از نرخ تورم ۴۶ درصدی کمتر بوده است. این نکته را هم باید درنظر گرفت که این رشد، به دلیل از سرگیری سفرها در سال ۱۴۰۱ نیز بوده و سفرهای سال ۱۴۰۱ به طور کلی نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است.
ویلا، محبوب مسافران
در گزارش جاباما، نسبت فروش انواع اقامتگاه‌ها شامل بومگردی، کلبه، ویلا، سوئیت، آپارتمان، هتل‌آپارتمان، بوتیک‌هتل، مجتمع اقامتی و هاستل که از سوی این پلتفرم ارائه می‌شود، عنوان نشده است.
با این‌همه، اگر بتوان نسبت دفعات اضافه شدن اقامتگاه‌های مختلف به لیست علاقه‌مندی‌های کاربران را به عنوان ملاکی برای ارزیابی میزان اقبال به هر کدام از این اشکال اقامتی در نظر گرفت، می‌توان گفت انواع ویلاها نزدیک به نیمی از لیست علاقه‌مندی‌های کاربران جاباما (۴۵.۳ درصد از افرادی که لیست علاقه‌مندی دارند) را به خود اختصاص داده‌اند.
آپارتمان‌ها ۱۶.۳ درصد، کلبه‌ها ۱۲.۶ درصد و سوئیت‌ها نیز ۱۱.۷ درصد از دفعات اضافه‌شدن به لیست علاقه‌مندی‌ها را تشکل داده‌اند.
به این ترتیب، شاید بیراه نباشد اگر بگوییم که تمایل اصلی مردم برای اقامت در سفر، شب‌مانی در مراکز اقامتی یا اقامتگاه‌های غیررسمی (به جز هتل‌های دارای مجوز) است؛ موضوعی که دلایل اصلی آن، نبود محدودیت‌های قانونی در ایران و به‌صرفه بودن قیمت عنوان می‌شود.
وب‌سایت، درگاه اصلی خرید خدمات اقامت
یکی از دغدغه‌های همیشگی پلتفرم‌های فروش خدمات سفر، بررسی این نکته است که بیشترین فروش از طریق وب‌سایت انجام می‌شود یا اپلیکیشن؟ گزارش جاباما نشان می‌دهد که تعداد کاربرانی که اقامتگاه خود را از طریق وب‌سایت و وب‌اپلیکیشن جاباما رزرو کرده‌اند، ۵ برابر بیشتر از کاربرانی است که برای این کار اپلیکیشن جاباما را به‌کار گرفته‌اند.
این موضوع چیز عجیبی نیست و این روند در جهان نیز وجود دارد. بسیاری از مراکز اقامتی یا پلتفرم‌های فروش خدمات اقامت گزارش می‌دهند که خرید نهایی روی وب‌سایت صورت می‌گیرد نه اپلیکیشن. اما پلتفرمی مانند Booking.com توانسته با ارائه تخفیفات ویژه برای کسانی که از اپلیکیشن آن خرید می‌کنند، کاربران را با خرید خدمات در اپلیکیشن آشتی دهد و آن‌ها را به این کار تشویق کند.
با این‌همه، اگر قرار باشد این موضوع را بیشتر واکاوی کنیم، شاید بتوان گفت که وجود برخی باگ‌ها روی اپلیکیشن‌های خدمات سفر، کاربران کاربران را به سمت استفاده از وب‌سایت سوق داده است.
مشتریان وسواسی یا مشتریان آسان‌پسند؟
متقاضیان خرید خدمات اقامت چقدر قبل از خرید بررسی انجام می‌دهد؟ طبق گزارش جاباما، کاربران این پلتفرم به طور متوسط حدود ۵ اقامتگاه را بررسی و بعد، رزرو خود را نهایی می‌کنند. این یعنی، خریداران نه آنقدرها وسواس به خرج می‌دهند و نه آنقدرها آسان‌پسند هستند که بدون بررسی گزینه‌های موجود، به سراغ خرید بروند.
نکته جالب دیگر که حکایت از فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت برای سفرهای داخلی دارد، این آمار است که نشان می‌دهد کاربران جاباما به‌طور میانگین، تنها حدود ۴ روز زودتر از تاریخ ورود، اقامتگاه خود را رزرو می‌کنند. بر این اساس، می‌توان گفت که اغلب خریداران اقامت در این پلتفرم، حتی از یک هفته زودتر نیز تصمیم خود برای سفر را نهایی نمی‌کنند و برنامه‌ریزی مشخصی، دست کم برای اقامت در سفر، ندارند.
این درحالی است که برنامه‌ریزی بلندمدت برای سفر می‌تواند در جنبه‌هایی مانند مدیریت هزینه‌ها، مدیریت زمان و غیره به کمک گردشگران بیاید.
برنامه‌های توسعه جاباما
اما جاباما در نظر دارد در ۴ محور اصلی در توسعه گردشگری ایفای نقش کند:
- توسعه و ساخت اقامتگاه‌های جدید
- مشارکت با میزبانان برای توسعه زیرساخت اقامتگاه‌های فعلی و تجربه
- توانمندسازی میزبانانی که مشکل فروش دارند
- تحریک تقاضای سفر و دسترس‌پذیر کردن سفر برای همه
این پلتفرم همچنین برای تحقق مسئولیت اجتماعی خود در ۴ حوزه توسعه عدالت اجتماعی، سرمایه‌گذاری اجتماعی و توانمندسازی میزبانان، سفرهای درمانی و همچنین، گردشگری مسئولانه و اشتغالزایی برای جوامع محلی گام‌های موثری برداشته است.
اگرچه وضعیت بازار گردشگری و به تبع آن، بازار اقامت در ایران چندان مساعد نیست، اما برخی سرمایه‌گذاران همچنان علاقه‌مندند به این بازار ورود کنند. بررسی آمارهای اینچنینی می‌تواند چراغ راهی برای این سرمایه‌گذاران باشد تا بهتر بتوانند در خصوص فعالیت در این حوزه اقدامات لازم را به عمل آورند.
برای دانلود گزارش کامل جاباما، اینجا کلیک کنید. همچنین شما می‌توانید اینفوگرافیک کامل از مهم‌ترین نکات گزارش جاباما از سال ۱۴۰۱ را از اینجا دانلود کنید.
گزارش‌های تحلیلی در حوزه هتلداری و صنعت اقامت را در «رسانه قطبنما» بخوانید.
