رسانه قطبنما: ایرانیان باستان هر ماه از سال را به بهانه‌ای جشن می‌گرفتند؛ در این بین جشن امردادگان، که در ستایش جاودانگی و سپاس از طبیعت بود، جایگاه ویژه‌ای داشت. اما امردادگان یعنی چه و چرا ایرانیان باستان آغاز مردادماه را جشن می‌گرفتند؟
جشن امردادگان چیست؟
امردادگان نام یکی از جشن‌های دوازده‌گانه ایران باستان است که هنوز هم در برخی از مناطق برگزار می‌شود. این جشن که در زمان ایران باستان، در روز هفتم پنجمین ماه سال برگزار می‌شد، مظهر جاودانگی و بی‌مرگی است و مردم با رفتن به دامان طبیعت، این روز را جشن گرفته و به شادی می‌پرداختند. امروزه امردادگان در ۳ مردادماه هر سال جشن گرفته می‌شود.
همه چیز درباره جشن امردادگان:
امردادگان به چه معناست؟
واژه امردادگان در اصل از واژه اَمُرداد ریشه گرفته است. واژه امرداد در اوستا به‌صورت اَمِرتات، در زبان پهلوی اَمِردات و در زبان فارسی به‌شکل اَمُرداد آمده است، اما این واژه به چه معنا است؟ به‌گفته اشکان زارعی، دانشجوی دکترای تاریخ و عضو هیئت مدیره انجمن تاریانا، واژه امرتات از دو بخش اصلی «الف» و «مرت» تشکیل شده است. برای ترجمه این واژه باید این نکته را در نظر بگیرید که در زبان فارسی باستان «الف» به‌معنای «نه» و پیشوندی برای وارونه کردن معنی کلمه است. واژه مرت یا همان مر نیز به‌معنای «مرگ و نیستی» است؛ بنابراین ترکیب الف و مرت به‌معنای بی‌مرگی یا به‌عبارتی همان جاودانگی است. با این اوصاف جشن امردادگان جشن گرامیداشت جاودانگی و زندگی است. ایرانیان باستان همچنین برای هر جشن یک گل و یک نماد در نظر می‌گرفتند؛ گل ویژه جشن امردادگان، زنبق و نماد این جشن، گیاه و سرسبزی است.
جشن امردادگان چه تاریخی است؟
جشن امردادگان چه روزی است؟ به‌گفته اشکان زارعی، دانشجوی دکترای تاریخ و عضو هیئت مدیره انجمن تاریانا، بر اساس گاه‌شماری باستانی (یزدگردی)، جشن روز امردادگان ۷ امرداد بوده اما در حال حاضر زرتشتیان این جشن را بر پایه تقویم خورشیدی (جلالی) در ۳ امرداد جشن می‌گیرند، اما چرا این اتفاق افتاده است؟
تقویم ایرانیان باستان شامل ۱۲ ماه است که هر ماه ۳۰ روز دارد اما امروزه بر مبنای تقویم شمسی، ۶ ماه اول سال ۳۱ روز است؛ بر این اساس زرتشتیان امروزه جشن امردادگان را ۴ روز جلوتر و در ۳ امرداد گرامی می‌دارند.
جشن امردادگان در ایران باستان
برای اینکه بدانیم چرا ایرانیان روز امردادگان را جشن می‌گرفتند، باید نگاهی به تقویم ایران باستان بیندازیم. تقویم باستانی ایرانیان که از آن با نام گاه‌شماری یزدگردی نیز یاد می‌شود، از ۱۲ ماه تشکیل شده که هر ماه ۳۰ روز دارد. در تقویم یزدگردی، ایرانیان باستان هر یک از روزهای ماه را به یک نام نامگذاری می‌کردند؛ به‌طور مثال روز اول «هرمزد»، روز دوم «بهمن»، روز سوم «اردیبهشت» و روز هفتم هر ماه «امرداد» نام داشت.
هر گاه که نام روزهای ماه با نام آن ماه یکسان می‌شد، ایرانیان باستان آن روز را جشن می‌گرفتند. بر همین اساس ایرانیان روز هفتم ماه امرداد را امردادگان نامیده و آن را جشن می‌گرفتند چراکه روز هفتم هر ماه امرداد نام دارد که هم‌نام پنجمین ماه سال است.
به‌گفته میر جلال‌الدین کزازی، نویسنده و استاد دانشگاه، واژه امرداد، نام ششمین فرشته بزرگ آیین زرتشتی نیز است که نماد نامیرایی و جاودانگی است. این فرشته‌ها که تعدادشان بین ۶ تا ۷ فرشته است، امشاسپندان نامیده می‌شوند و نماد صفات اهورامزدا هستند که در این فرشته‌ها نمود یافته‌اند.
فرشته امرداد که در جهان مینوی یا همان جهان روحانی، نماد جاودانگی و بی‌مرگی است در جهان گیتوی یا همان جهان مادی، نگهبان رستنی‌ها و گیاهان است. به باور ایرانیان باستان، این فرشته در زمان آفرینش دنیای گیاهان را بر عهده گرفت و به‌همین سبب، موجب رویش گیاهان شده و از آن‌ها در برابر نابودی و پژمردگی دفاع می‌کند.
از این‌رو ایرانیان باستان در روز امرداد به دل طبیعت و به میان دشت‌ها، مزارع، جنگل‌ها، باغ‌ها و چشمه‌سارها رفته و در حالی که محصول درختان، مزارع، باغات و گیاهان با تابش خورشید و بخشش زمین رسیده و وفور نعمت در زمین فراوان بود، با پاسداری از گیاهان و پس از سپاسگزاری و نیایش به درگاه اهورامزدا، به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.
جلال الدین کزازی، استاد دانشگاه، معتقد است علاوه بر حفاظت از طبیعت، امرداد که آخرین امشاسپند است نشان می‌دهد اگر کسی به صفات و ویژگی‌های اهورامزدا یا همان ۵ امشاسپند نخست آراسته شود، در نهایت به امرداد یا همان نامیرایی خواهد رسید؛ به‌عبارتی از‌بند دنیای مادی که جهان مرگ و نابودی است رها شده و به جهان جاوید یا همان جهان مینو خواهد رسید.
ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ ایرانی، نیز می‌گوید: «امرداد فرشته‌ای است که جهان را از مرگ و نابودی پاس می‌دارد و از گزند و آسیب و بیماری.»
مرداد درست است یا امرداد؟
در لغت‌نامه دهخدا در تعریف واژه «امرداد» آمده است: «در اوستا امرتات است. بخش اول آن از دو جزء ساخته شده است. نخست «اَ» که از ادوات نفی است، یعنی نه؛ برای این جزء در فارسی «نا» یا «بی» آورده می‌شود. جزء دوم، مرت است، یعنی مردنی و درگذشتنی و نیست شدنی؛ بنابراین امرداد یعنی بی مرگی و آسیب ندیدنی یا جاودانی و باید امرداد با ادات نفی «اَ» باشد، نه مُرداد که معنی برخلاف آن را می‌دهد.»
اشکان زارعی، دانشجوی دکترای تاریخ، نیز درباره حذف «الف» از ابتدای واژه امرداد می‌گوید: «در دوره مشروطه با شکل‌گرفتن قانون اساسی، نام ما‌ه‌های پارسی به تقویم ایران بازگشت اما ناخواسته «ا» از نام امرداد جدا افتاد تا بوی مرگ و نیستی دهد. شوربختانه در همه‌ی سال‌های گذشته دستگاه‌های فرهنگی٬ مجلس و رسانه‌ها نیز کوششی درخور برای جابجایی این واژگان انجام ندادند.»
بنابراین اگرچه سال‌ها است تلفظ واژه مُرداد رایج شده و گاه در بسیاری از متون قدیمی نیز واژه مرداد به‌جای امرداد به چشم می‌خورد، اما واژه مرداد غلط و به‌معنای مرگ و نیستی است و باید از واژه اَمُرداد برای نامیدن پنجمین ماه سال استفاده شود که به‌معنای جاودانگی است.
شاید فکر کنید جشن امردادگان هم یک جشن آیینی معمولی باستانی است اما اگر کمی به فلسفه این جشن بیندیشید خواهید دید که این جشن در ستایش حفاظت از طبیعت بوده و نیاکان ما هزاران سال پیش به اهمیت حفظ محیط‌زیست و پاسداری از آن پی برده بوده‌اند.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
میراث جهانی یونسکو در ایران | لیست میراث ملموس و ناملموس + اینفوگرافیک
