رسانه قطبنما: آخرین گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» (World Economic Forum) نشان می‌دهد از میان ۱۱۹ کشور جهان، صنعت سفر و گردشگری ایران از نظر شاخص توسعه‌یافتگی در رتبه ۷۳ قرار گرفته است. امارات متحده عربی نیز با کسب رتبه ۱۸، تنها اقتصاد قدرتمند خاورمیانه است که بین ۲۰ رتبه اول این گزارش قرار دارد.
به‌گزارش «رسانه قطبنما»، مجمع جهانی اقتصاد «گزارش شاخص توسعه سفر و گردشگری» (Travel & Tourism Development Index) را اولین‌بار در سال ۲۰۲۲ میلادی منتشر کرد. این شاخص که به‌اختصار TTDI نامیده می‌شود، به بررسی و اندازه‌گیری مجموعه عوامل و سیاست‌هایی می‌پردازد که امکان توسعه پایدار و انعطاف‌پذیر بخش سفر و گردشگری و به‌تبع آن توسعه اقتصاد کشورها را فراهم می‌کند.
این شاخص با سنجش پیشرفت هر کشور در زمینه محرک‌های توسعه گردشگری، نقاط قوت و بهبود هر کشور را معرفی می‌کند تا راهنمایی برای رشد پایدار صنعت سفر باشد. بینش‌های ارائه‌شده در این گزارش ذینفعان گردشگری را قادر می‌سازد تا سیاست‌ها و اقدامات مناسب را در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی تدوین کنند.
دومین گزارش شاخص توسعه گردشگری که در ۲۱ می ۲۰۲۴ میلادی منتشر شده است، علاوه‌بر بررسی وضعیت فعلی صنعت سفر و چالش‌ها و فرصت‌های آن، تمرکز ویژه‌ای روی چالش‌های پیش روی گردشگری در آینده دارد و به این می‌پردازد که چگونه این بخش می‌تواند به رفع نابرابری اقتصادی، تهدیدهای زیست‌محیطی، نوآوری و ارتباط جهانی کمک کند.
گزارش شاخص توسعه سفر و گردشگری چیست
گزارش شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ میلادی، به بررسی ۱۰۲ شاخص موثر بر گردشگری هر کشور پرداخته است که این شاخص‌ها در ۵ بعد اصلی دسته‌بندی شده‌اند:
۱. توانمندی محیط (Enabling Environment) شرایط لازم برای فعالیت و سرمایه‌گذاری در یک کشور را بررسی می‌کند.
۲. سیاست‌های گردشگری (Travel & Tourism Policy)، سیاست‌ها و تصمیمات استراتژیک موثر بر گردشگری یک کشور، مثل اولویت صنعت سفر، تسهیل سفر و هزینه‌ها، را محاسبه می‌کند.
۳. زیرساخت و خدمات (Infrastructure and Services) در دسترس بودن و کیفیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و خدمات گردشگری را بررسی می‌کند.
۴. منابع سفر و گردشگری (Travel & Tourism Resources)، نیز دلایل اصلی سفر به آن مقصد، یعنی منابع طبیعی، میراث فرهنگی و جذابیت‌‌های غیرتفریحی (دانشگاه‌ها، شرکت‌های بزرگ تجاری، مراکز سرمایه‌گذاری و غیره)، را بررسی می‌کند.
۵. پایداری سفر و گردشگری (Travel & Tourism Sustainability) نیز چالش‌های پایداری فعلی یا بالقوه پیش روی صنعت سفر، انرژی‌های پایدار، حفاظت از محیط‌زیست، تاثیرات اجتماعی و اقتصادی و پایداری تقاضای سفر را دربر می‌گیرد.
داده‌های مورد استفاده در این گزارش نیز ترکیبی از داده‌های آماری سازمان‌های بین‌المللی مثل سازمان جهان گردشگری (UN Tourism)، شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، یاتا (IATA) و نظرسنجی‌های سالانه مجمع جهانی اقتصاد است. داده‌های مورد استفاده در محاسبه شاخص نیز جدیدترین یا بهترین داده‌های موجود در مرحله تحقیقات بوده است. آنطور که از نمودارها برمی‌آید، بیشتر این داده‌ها متعلق به سال ۲۰۲۲ میلادی و ۲۰۲۳ میلادی است.
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، در این گزارش ۱۱۹ کشور از سراسر جهان مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در نهایت نیز با جمع‌بندی امتیازهای هر شاخص به هر کشور بین ۱ تا ۷ امتیاز داده شده است که ۱ بدترین و ۷ بهترین نتیجه است. همچنین امسال برای اولین‌بار ایران به‌همراه الجزایر، باربادوس، جامائیکا، عمان، ازبکستان و زیمبابوه به این گزارش اضافه شده است.
وضعیت جهانی شاخص توسعه سفر و گردشگری
طبق این گزارش کشورهای آمریکا، اسپانیا، ژاپن، فرانسه، استرالیا، آلمان، بریتانیا، چین، ایتالیا و سوئیس به‌ترتیب رتبه‌های برتر شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ میلادی را تصاحب کرده‌اند.
کشورهای پردرآمد مناطق اروپا-اوراسیا (اروپا) و آسیا-اقیانوسیه بیشتر رتبه‌بندی‌های برتر گزارش سال ۲۰۲۴ میلادی را تصاحب کرده‌اند. بر این اساس، در ۳۰ رتبه اول این فهرست، ۱۹ کشور از اروپا، ۷ کشور از آسیا-اقیانوسیه، ۳ کشور از قاره آمریکا و یک کشور از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) قرار دارند. امارات متحده عربی تنها نماینده منطقه خاورمیانه است که در بین ۳۰ رتبه اول این شاخص قرار دارد. همچنین در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی، اقتصادهای نوظهور اندونزی، برزیل، ترکیه موفق شده‌اند به فهرست ۳۰ رتبه برتر این گزارش در سال ۲۰۲۴ میلای راه پیدا کنند که نشان از تقویت صنعت گردشگری این کشورها دارد.
طبق این گزارش میانگین شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ میلادی ۳.۹۶ از ۷ است که فقط ۰.۷ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۹ میلادی است. مقایسه نتایج شاخص توسعه سفر ۲۰۲۴ میلادی با سال ۲۰۱۹ میلادی نشان می‌دهد ۷۱ کشور از ۱۱۹ کشور حاضر در این گزارش از میانگین امتیاز سال ۲۰۱۹ خود فراتر رفته‌اند. از این ۷۱ کشور، ۵۲ کشور از اقتصادهای در حال توسعه هستند که میانگین رشد شاخص توسعه سفر و گردشگری آن‌ها در مقایسه با دوران قبل از همه‌گیری کمتر از ۳ درصد است و این کشورها برای افزایش سهم بازار به سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز دارند. تنها ۱۹ کشور از این ۷۱ کشور رشد حداقل ۳ درصد یا بیشتر را در شاخص توسعه سفر ۲۰۲۴ میلادی ثبت کرده‌اند که همگی از کشورهای پردرآمد و توسعه‌یافته هستند.
همچنین در سطح جهانی، شاخص‌های تسهیل سفر و منابع طبیعی و فرهنگی در سال ۲۰۲۴ میلادی بهبود یافته است اما امتیازات زیرساخت‌های حمل‌ونقل هوایی و خدمات و زیرساخت‌های گردشگری هنوز پایین‌تر از سطح سال ۲۰۱۹ میلادی است. این موضوع نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش ظرفیت مسیرهای هوایی، سرمایه‌گذاری و بهره‌وری هنوز عرضه با میزان تقاضا سازگاری ندارد و بسیار کمتر است.
علاوه‌بر عدم تعادل بین تقاضا و عرضه، تداوم کمبود نیروی کار در بسیاری از کشورها و فشار تورمی گسترده، منجر به کاهش امتیاز شاخص رقابت‌پذیری قیمت در مقایسه با سال ۲۰۱۹ میلادی شده است. میانگین امتیاز شاخص منابع غیرتفریحی نیز کمتر از سطح سال ۲۰۱۹ میلادی است که نشان‌دهنده بهبود تاخیر در سفرهای کاری و تجاری در سطح جهانی است.
امارات در بین ۲۰ قدرت برتر جهانی گردشگری
میانگین شاخص توسعه سفر و گردشگری ۲۰۲۴ خاورمیانه و شمال آفریقا ۳.۸۶ از ۷ است که کمتر از میانگین جهانی (۳.۹۶ از ۷) است و تنها ۴ کشور از ۱۴ کشور تحت پوشش این شاخص در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، امتیازی بالاتر از میانگین جهانی کسب کرده‌اند. بر این اساس، امارات متحده عربی در رتبه نخست خاورمیانه و شمال آفریقا و رتبه ۱۸ جهان ایستاده است. عربستان نیز با ثبت بیشترین رشد شاخص توسعه سفر ۲۰۲۴ میلادی در منطقه خاورمیانه از رتبه ۵۰ در سال ۲۰۱۹ میلادی به رتبه ۴۱ ارتقا پیدا کرده است.
ایران نیز به‌عنوان یکی از بزرگترین مقاصد سفر و گردشگری خاورمیانه در گزارش شاخص توسعه ۲۰۲۴ میلادی صنعت سفر در رتبه ۷۳ ایستاده است و با کسب امتیاز ۳.۷۲ از ۷ هنوز با میانگین جهانی فاصله دارد.
وضعیت متفاوت کشورهای منطقه خاورمیانه در این گزارش بسیار مشهود است. خاورمیانه خانه کشورهای پردرآمدی از جمله کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مثل امارات متحده عربی و عربستان است. برخورداری از زیرساخت‌های گردشگری و حمل‌ونقل قوی، فرودگاه‌ها و خطوط هوایی پیشرو، حضور شرکت‌های بزرگ و مراکز تجاری مهم، شرایط تجاری مساعد و سطح بالای ایمنی از دلایل اصلی توسعه شاخص سفر و گردشگری در این کشورها است.
از سوی دیگر، اقتصادهای با درآمد متوسط و در حال توسعه مثل مصر، ایران و مراکش علی‌رغم داشتن منابع تاریخی، طبیعی و فرهنگی غنی به‌دلیل هزینه کمتر سفر در شاخص رقابت‌پذیری وضعیت بهتری دارند اما محدودیت‌های تجاری، نگرانی‌های امنیتی، مسائل ژئوپلیتیکی و ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل و خدمات گردشگری، رشد و توسعه صنعت گردشگری را با چالش مواجه کرده است.
یکی از نقاط قوت صنعت سفر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، ظرفیت بالای حمل‌ونقل هوایی و حضور شرکت‌های هواپیمایی پیش روی جهانی در این منطقه است. به‌همین سبب منطقه خاورمیانه در رتبه دوم شاخص زیرساخت حمل‌ونقل هوایی را دارد. علاوه بر این، بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در راستای تنوع‌بخشیدن به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به نفت و گاز، منابع قابل توجهی را اختصاص داده و سیاست‌های خود را تسهیل کرده‌اند. افزایش سهم گردشگری در بودجه، حذف یا کاهش روادید، ایجاد و ارتقای منابع فرهنگی و افزایش سرمایه‌گذاری روی تربیت نیروی انسانی از دیگر سیاست‌های کشورهای این منطقه برای توسعه و تقویت گردشگری است.
جایگاه خاورمیانه همچنین در شاخص سهم تولید ناخالص داخلی و اشتغال‌زایی ناشی از گردشگری رشد کرده است. با این وجود خاورمیانه هنوز هم با مشکلاتی مثل مشارکت پایین زنان در نیروی کار و حقوق پایین کارگران روبه‌رو است که تاب‌آوری نیروی کار را کاهش می‌دهد.
درخشش آسیا در شاخص توسعه گردشگری
طبق شاخص توسعه گردشگری ۲۰۲۴ میلادی مجمع جهانی اقتصاد، در منطقه آسیا و اقیانوسیه، کشور ژاپن (رتبه ۳) بهترین عملکرد را دارد و کشورهای استرالیا (رتبه ۵) و چین (رتبه ۸) نیز در بین ۱۰ اقتصاد گردشگری برتر جهان در سال ۲۰۲۴ میلادی قرار دارند. چین همچنین بزرگترین اقتصاد آسیا- اقیانوسیه و دومین اقتصاد بزرگ سفر و گردشگری در جهان را دارد.
سنگاپور با قرارگرفتن در رتبه ۱۳ بهترین عملکرد را در منطقه آسیای جنوب شرقی دارد. کشور اندونزی نیز بالاترین رشد امتیاز را در منطقه آسیا کسب کرده است و از رتبه ۳۶ در سال ۲۰۱۹ میلادی به رتبه ۲۲ در سال ۲۰۲۴ میلادی رسیده است.
هند به‌عنوان بزرگترین مقصد سفر و گردشگری جنوب آسیا، در جایگاه ۳۹ ایستاده است و عنوان برترین اقتصاد با درآمد متوسط شاخص ۲۰۲۴ میلادی را کسب کرده است. کشور فیلیپین نیز بیشترین سهم سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۲ میلادی را داشته و در رتبه ۶۹ ایستاده است.
بهبود نابرابر گردشگری جهانی
گزارش مجمع جهانی اقتصاد همانند جدیدترین بارومتر سازمان جهانی گردشگری پیش‌بینی می‌کند با پایان محدودیت‌های کرونایی و تمایل شدید مردم به سفر، تعداد گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۲۴ میلادی از سطح سال ۲۰۱۹ میلادی عبور کند. با این حال، این بهبودی بدون چالش نبوده است. نگاهی به گزارش TTDI نشان می‌دهد، ۳۰ کشور از ۱۱۹ کشور حاضر در این گزارش که رتبه‌های برتر را کسب کرده‌اند، بیش از ۷۵ درصد از تولید ناخالص داخلی صنعت سفر در سال ۲۰۲۲ میلادی و ۷۰ درصد رشد تولید ناخالص داخلی بین سال‌های ۲۰۲۰تا ۲۰۲۲ میلادی را به‌خود اختصاص داده‌اند که نشان از بهبود نابرابر گردشگری دارد.
برخورداری از زیرساخت‌ها و خدمات حمل‌ونقل گردشگری قوی، برخورداری از منابع و جاذبه های طبیعی، فرهنگی و غیرتفریحی متنوع، محیط‌های تجاری مساعد، دسترسی به بازارهای کار پویا و انعطاف پذیرتر، زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری قوی و سهولت سفر از دلایل اصلی پیشرفت صنعت گردشگری این کشورها عنوان شده است.
در سوی دیگر، بهبود نابرابر گردشگری در مناطق مختلف جهان، کمبود نیروی کار و عدم تعادل عرضه و تقاضا چند مشخصه ثابت صنعت سفر در چند سال اخیر بوده است. علاوه‌بر این، عوامل دیگری مثل مشکلات اقتصادی، مسائل ژئوپلیتیک و بحران‌های آب‌وهوایی فشار بیشتری بر این بخش وارد کرده است. این گزارش پیش‌بینی می‌کند در سال‌های آینده، تغییرات آب‌وهوایی، تنش‌های ژئوپلیتیک، عدم اطمینان اقتصادی و استفاده از فناوری‌های دیجیتال جدید مثل هوش مصنوعی (AI) تنها بخشی از چالش‌های پیش روی صنعت سفر خواهد بود.
اخبار گردشگری را در «رسانه قطبنما» بخوانید.
