بودجه گردشگری چگونه حیف می‌شود!

رسانه قطبنما: کمتر از ۷۰ روز به پایان سال ۱۴۰۲ باقیمانده است اما هنوز حدود ۵۵ درصد از اعتبارات هزینه‌ای و حدود ۸۳ درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مصوب میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در قانون بودجه ۱۴۰۲ تحقق نیافته است. 

سهم ناچیز گردشگری از بودجه فرهنگی کشور، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی صنعت گردشگری کشور بوده است تا جایی‌که وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری به‌عنوان متولی اصلی این صنعت، همواره با مشکل جدی کمبود اعتبارات تخصیص‌یافته روبه‌رو بوده و دست به دامن اقداماتی مثل «تاسیس انجمن‌های خیریه مردمی» یا «راه‌اندازی صندوق سرویس بهداشتی در بورس» شده است.

حالا چند سالی است علاوه بر سهم ناچیز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از بودجه فرهنگی کشور، این وزارتخانه با مشکل عدم تخصیص کامل همان اعتبارات ناکافی مصوب در قانون بودجه نیز روبه‌روست! 

طبق آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تا ۲۰ آبان‌ماه ۱۴۰۲، به‌طور میانگین فقط ۴۵ درصد از اعتبارات هزینه‌ای و حدود ۱۷ درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تحقق یافته است! اما بودجه‌بندی به چه صورت است و سهم وزارت فرهنگ، گردشگری و صنایع دستی از بودجه ۱۴۰۲ چقدر است؟

بودجه‌بندی گردشگری چطور انجام می‌شود؟

به‌طور کلی بودجه کشور بر اساس ۱۰ فصل مختلف تنظیم می‌شود که این فصول شامل امور خدمات عمومی، امور دفاعی و امنیتی، امور اقتصادی، امور مسکن و عمران شهری و روستایی، امور سلامت، امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری، امور آموزش و پژوهش،  امور محیط‌زیست، امور قضایی و امور رفاه اجتماعی است. در هر یک از این فصول هزینه‌های جاری و عمرانی بخش‌ها و دستگاه‌های مجری مشخص می‌شود. میزان اعتبارات تخصیص‌یافته به هر فصل نیز نشان می‌دهد که دولت به آن بخش چقدر اهمیت می‌دهد. 

نگاهی به قانون بودجه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری، امور مسکن و عمران شهری و روستایی و امور محیط زیست کمترین سهم از بودجه ۱۴۰۲ را به‌خود اختصاص داده‌اند به‌طوری که سهم امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری از بودجه ۱۴۰۲ کمتر از ۱۰ درصد و سهم امور محیط‌زیست از بودجه ۱۴۰۲ کمتر از یک درصد است.

طبق قانون، هر یک از امور ده‌گانه بودجه چند زیرمجموعه دارد؛ امور فرهنگ، تربیت بدنی و گردشگری نیز شامل هشت فصل دین و مذهب، ورزش و تفریحات، رسانه، فرهنگ و هنر، میراث فرهنگی، گردشگری، صنایع دستی و تحقیق و توسعه در ﺍﻣﻮﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ، تربیت بدنی ﻭ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮی است. فصول فرهنگ و هنر، رسانه و ورزش و تفریحات به‌ترتیب بیشترین سهم و میراث فرهنگی، گردشگری، دین و مذهب، صنایع دستی و تحقیق و توسعه در ﺍﻣﻮﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ، تربیت بدنی ﻭ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮی به‌ترتیب کمترین سهم را از بودجه ۱۴۰۲ دارند.

ذیل هر یک از فصول گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع‌دستی نیز برنامه‌های مختلفی تعریف می‌شود که یکی از سه دستگاه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی ملزم به اجرای آن برنامه‌ها است. به هر یک از این برنامه‌ها نیز بودجه مشخصی تعلق می‌گیرد که این بودجه به‌‌ دو صورت اعتبارات هزینه‌ای و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مشخص می‌شود. 

علاوه بر این، گاه در ردیف‌های متفرقه بودجه عمومی کشور، بودجه‌ای به فصول گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی تعلق می‌گیرد. در بودجه ۱۴۰۲ نیز در میان اعتبارات ردیف‌های متفرقه، مواردی مثل «تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگیان از محل واگذاری اموال توقیفی»، «توسعه و گسترش فعالیت‌های ایرانگردی و جهانگردی»، «جبران خدمات مرمت‌کاران و کارگران پایگاه‌های حفاظتی، پژوهشی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی» و «برگزاری رویداد بین‌المللی پایتخت گردشگری کشورهای اکو در سال ۲۰۲۳» به چشم می‌خورد و اعتباراتی به این موارد اختصاص یافته است. 

در قانون بودجه ۱۴۰۲ مجموع اعتبارات هزینه‌ای وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ۱۴،۷۲۱،۹۰۰ میلیون ریال (معادل ۱۴۰۰ میلیارد تومان) و مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سـرمایه‌ای ۱۹،۵۴۵،۱۸۵ میلیون ریال (معادل ۱۹۰۰ میلیارد تومان) است. درآمدهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ حدود ۲۶۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان و بیشترین میزان درآمدهای وزارتخانه از محل «درآمد حاصل از ورودی موزه ها و محوطه های تاریخی و سایر منافع حاصله»، حدود ۱۹۰ میلیارد تومان، پیش‌بینی شده است. درآمدهای ناشی از عوارض خروج از کشور نیز در قانون بودجه سال جاری ۱۴۰۲ حدود ۳۴۳۱ ميليارد تومان پيش‌بينی شده است؛ این در حالی است که سهم حوزه گردشگری از این محل تنها ۸۰ هزار تومان به‌ازای هر نفر است.

در زمان انتشار این گزارش، بخش اول لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور برای بررسی به مجلس شورای اسلامی ارسال شده است اما هنوز میزان تخصیص اعتبارات اعلام نشده است.

سهم گردشگری از بودجه ۱۴۰۲ چقدر است؟

براساس قانون بودجه ۱۴۰۲، مجموع اعتبارات هزینه‌ای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۱۲.۱۰۶.۰۰۰ میلیون ریال (معادل ۱۲۱۰ میلیارد تومان) و مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای این وزارتخانه ۱۸.۹۱۱.۸۱۸ میلیون ریال (معادل ۱۸۹۱ میلیارد تومان) است؛ از این مبلغ ۳ درصد بابت قانون استفاده متوازن از امکانات کشور و توزیع عادلانه و رفع تبعیض و ارتقای سطح مناطق کمتر توسعه‌یافته مصوب سال ۱۳۹۳، به استان‌ها و شهرستان‌های تعیین شده اختصاص یافته است.

با کسر این ۳ درصد، مجموع اعتبارات هزینه‌ای وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در قانون بودجه ۱۴۰۲ به ۱۱،۷۴۲،۸۲۰ میلیون ریال (معادل ۱۱۷۴ میلیارد تومان) و مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به ۱۸.۲۴۹.۸۱۰ میلیون ریال (معادل ۱۸۲۴ میلیارد تومان) می‌رسد. 

مجموع اعتبارات هزینه‌ای پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، نیز ۱،۱۷۸،۴۵۳ میلیون ریال (معادل ۱۱۷ میلیارد تومان) و مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای آن ۵۰،۹۶۰ میلیون ریال (معادل ۵ میلیارد تومان) است. همچنین در قانون بودجه ۱۴۰۲ به شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی، ۲۸۶،۱۷۰ میلیون ریال (معادل ۲۸ میلیارد تومان) اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای تخصیص یافته است.

چقدر از بودجه گردشگری ۱۴۰۲ محقق شده است؟

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در بخش اعتبارات هزینه‌ای، حدود ۸۱ درصد از بودجه تخصیص یافته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ۹۰ درصد از بودجه پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، ۸۰ درصد از بودجه شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی، ۱۰۵ درصد از بودجه جبران خدمات مرمت‌کاران و کارگران پایگاه‌های حفاظتی، پژوهشی و جهانی وزارتخانه، ۶۵ درصد از بودجه برگزاری رویداد بین‌المللی پایتخت گردشگری کشورهای اکو در سال ۲۰۲۳ میلادی، ۲۲ درصد از بودجه تامین، آماده‌سازی و اداره موزه‌ها و ابنیه تاریخی و توسعه زیرساخت‌ها و تاسیسات گردشگری و در نهایت ۱۱ درصد از بودجه حمایت از بخش میراث فرهنگی و گردشگری تحقق یافته است.

با این وجود هنوز اعتبارات هزینه‌ای تخصیص یافته به ساماندهی و تملک مجموعه تاریخی، فرهنگی تپه‌های هگمتانه، تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی از محل واگذاری اموال توقیفی و توسعه و گسترش فعالیت‌های ایرانگردی و جهانگردی محقق نشده است.

میزان بودجه تحقق یافته در بخش تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به مراتب کمتر است و طبق این گزارش، از مجموع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای اختصاص یافته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تنها ۲۵ درصد و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ۶۳ درصد محقق شده است و هنوز اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ساماندهی و تملک مجموعه تاریخی، فرهنگی تپه‌های هگمتانه، تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی از محل واگذاری اموال توقیفی و توسعه و گسترش فعالیت‌های ایرانگردی و جهانگردی محقق نشده است.

سهم وزارت میراث فرهنگی در عدم تحقق بودجه ۱۴۰۲ چقدر است؟

یکی از مهم‌ترین دلایل عدم تحقق بودجه ۱۴۰۲ وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه آن را می‌توان تبصره‌های مربوط به این وزارتخانه در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ و تعلل وزارتخانه حول عملی‌کردن تبصره‌های مذکور دانست. در جدول زیر می‌توانید فهرست این تبصره‌ها و وضعیت عملی‌شدن آن‌ها را بخوانید:

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تا ۲۰ آبان ۱۴۰۲، نزدیک به نیمی از تبصره‌های بودجه سال ۱۴۰۲ که به وزارت گردشگری مرتبط است، فاقد عملکرد هستند و تنها نزدیک به ۱۷ درصد منجر به اقدام عملی شده‌اند؛ این در حالی است که حدود ۳۳ درصد این تبصره‌ها به‌دلایلی مثل برگزاری جلسات تکمیلی به نتیجه نرسیده‌اند و هنوز منجر به اقدام عملی نشده‌اند. با این حساب، حدود ۸۳ درصد از تبصره‌های بودجه سال ۱۴۰۲، فاقد عملکرد مناسب جهت تخصیص بودجه بوده‌اند.

عدم تحقق بودجه وزارت میراث فرهنگی موضوع تازه‌ای نیست؛ بهمن ۱۴۰۱ بود که علی دارابی، قائم مقام وزارت میراث فرهنگی، در صفحه مجازی خود در گلایه به میزان بودجه ۱۴۰۲ این وزارتخانه نوشت: «در سال گذشته فقط ۳۵ درصد بودجه وزارت میراث فرهنگی به این وزارتخانه اختصاص داده شد و حالا حتی در صورت تخصیص ۱۰۰ درصد بودجه پیش‌بینی شده در سال ۱۴۰۲، باز هم کاری از معاونت میراث فرهنگی ساخته نیست.»

عدم تحقق بودجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حالی هر سال تکرار می‌شود که در میان دستگاه‌های اجرایی فرهنگی در قانون بودجه، که وزارتخانه گردشگری نیز زیر مجموعه آن‌ قرار دارد، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یکی از درآمدزاترین بخش‌های فرهنگی کشور است. تکرار این مسئله در سال‌های اخیر و عدم تخصیص بودجه کافی به این وزارتخانه در کنار نگاه امنیتی به مقوله گردشگری، فرسوده‌بودن زیرساخت‌های گردشگری، ضعف تبليغات و غیره نشان می‌دهد مسئولین کشور هنوز متوجه اهمیت این صنعت بزرگ جهانی به‌عنوان یکی از حوزه‌های مهم اقتصادی نیستند.  

این در حالی است که براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، سهم ایران از گردشگری جهان باید تا پایان سال ۱۴۰۴ به حدود ۲۰ میلیون گردشگر و سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی به ۲۵ میلیارد دلار برسد! هدفی که بنابر آخرین آمار گردشگری ایران، بسیار بسیار دور از دسترس به‌نظر می‌رسد. 

حال این سوال مطرح می‌شود که حتی اگر بودجه وزارتخانه تا پایان سال محقق شود، چطور قرار است در این فرصت کوتاه هزینه شود؟ چه اتفاقی برای طرح‌های پیش‌بینی شده این وزارتخانه می‌افتد که بر اساس بودجه ۱۴۰۲ برنامه‌ریزی شده بود؟ با ادامه این روند چطور باید روی توسعه گردشگری و میراث فرهنگی سرمایه‌گذاری کرد؟

پیشنهاد «رسانه قطبنما»:

آخرین آمار گردشگری ایران ۱۴۰۲ | گردشگری داخلی و خارجی