رسانه قطبنما: احتمالا بارها در کنار نام ایل‌های ترکمن و قشقایی، عنوان گردشگری عشایری نیز به گوشتان خورده است. اما گردشگری عشایری یا نومد توریسم یعنی چه؟
حتما تصاویر ایل های عشایر را در رسانه‌های مختلف دیده‌اید یا درباره آداب و رسوم آن‌ها شنیده‌اید، اما آیا تا به حال با آن‌ها زندگی کرده‌اید؟ آیا تا به حال شده که برای چند روز، گوشی همراه و وسایل الکترونیکی خود را کنار بگذارید و شب را در چادرهای محلی و زیر نور ستاره‌ها به صبح برسانید؟
فرصت زندگی در کنار عشایر و ایل های عشایری را می‌توانید در گردشگری عشایر تجربه کنید. کمپ های گردشگری عشایری و تورهای عشایری این روزها یکی از بازارهای خاص یا نیچ مارکت (Niche Market) است که طرفداران زیادی در میان گردشگران خارجی و داخلی پیدا کرده و به فرصتی بدیع برای توسعه و حفظ این نوع زندگی تبدیل شده است.
اگر می‌خواهید بیشتر از گردشگری عشایری بدانید، این مطلب را دنبال کنید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
گردشگری عشایری چیست؟
گردشگری عشایری یا Nomad Tourism یکی از سبک‌های نسبتا جدید گردشگری است که در آن گردشگران می‌توانند در دوره زمانی معین، با امکانات و شرایط مشخصی در یک مقصد گردشگری اقامت یا همراه گروه‌های کوچ‌نشین سفر کنند.
برخی از منابع، گردشگری عشایری را یکی از انواع گردشگری فرهنگی می‌دانند که در قلمرو اقوام عشایری رخ می‌دهد. در گردشگری عشایری، مسافران گاهی همراه اقوام عشایر محلی می‌شوند و برای تجربه ناب زندگی عشایری، در چادرهای محلی آن‌ها زندگی می‌کنند. در این سفرها، فعالیت اصلی گردشگران تماشا و تجربه دیدنی‌های زندگی عشایر است.
از سوی دیگر، در سال‌های اخیر کمپ های عشایری لوکس نیز شکل گرفته‌اند که گردشگران عشایری می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای نسبتا ناچیز در آن‌ها اقامت کنند.
اهمیت گردشگری عشایری
در دنیایی که ابزارهای دیجیتال و اینترنت در همه ارکان زندگی انسان‌ها رسوخ کرده است، آداب و رسوم و فرهنگ‌های اصیل گذشته جایگاه سابق خود را از دست داده‌اند. تجربه زندگی سنتی، با چالش‌ها و سختی‌های آن روز به روز کمرنگ‌تر شده و بسیاری از سنت‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند.
در ایران اما گردشگری عشایری و شانس همراه شدن با ایل‌های بختیاری، قشقایی، ترکمن و…، فرصتی ناب و منحصربه‌فرد برای پیوند میان گروه‌های اجتماعی و فرهنگی مختلف با یکدیگر و آشنایی با سبک زندگی آن‌ها است. در حقیقت، کوچ نشینی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های زندگی انسان‌ها که از دیرباز به جا مانده، به یکی از جذاب‌ترین جاذبه های فرهنگی گردشگری تبدیل شده است.
اقوام کوچ نشین شاید یکی از زنده‌ترین و اصیل‌ترین منابع برای آشنایی و درک عادات محلی، آداب و رسوم، نوع زندگی و آیین‌های به‌جا مانده از گذشته هستند؛ تجربه فرهنگی و اجتماعی خاصی که گردشگران زیادی را از اقصی نقاط جهان به سمت کمپ های گردشگری عشایری می‌کشاند.
این موضوع، باعث شده تا فرهنگ ایلات عشایر حفظ و با ابزاری به نام سفر و گردشگری، از نسلی به نسل بعد منتقل شود؛ اتفاقی که همزمان، هم مانع از بین رفتن فرهنگ عشایری می‌شود و هم به رونق گردشگری محلی می‌انجامد.
تور گردشگری عشایری و جذابیت آن
اما این روزها تورهای گردشگری عشایری یکی از برنامه‌های مفیدی است که در زمینه توسعه گردشگری عشایری اجرا می‌شود. این تورها که به گفته برخی از برگزارکنندگان یکی از اشکال اکوتوریسم محسوب می‌شود، اغلب در دوران جابجایی عشایر برگزار می‌شود.
این تورهای تجربه‌محور نه تنها در ایل‌های عشایری، بلکه در جوامع کوچک‌تر با خرده‌فرهنگ منحصربه‌فرد نیز قابل اجرا هستند. با شرکت در تورهای گردشگری عشایر، با شیوه زندگی مردم، ارزش‌های فرهنگی و چالش‌های روزمره آن‌ها آشنا خواهید شد و در عین حال با ایجاد یک بازار جدید، به رونق اقتصادی این جوامع کمک خواهید کرد.
تورهای گردشگری عشایری، فرصت تجربه‌ای اصیل را با زندگی‌کردن در کنار عشایر میزبان به گردشگران هدیه می‌دهند. در برخی از تورهای گردشگری عشایری، عشایر مستقیما به عنوان میزبان با برگزارکنندگان تور همکاری می کنند و با ایجاد اعتماد متقابل میان مهمان و میزبان، گردشگران می‌توانند کوله باری از تجربه‌های ارزشمند را به همراه خود به خانه ببرند.
گردشگران در این سفرها با میزبانان همراه می‌شوند، روزها و شب‌های خود را با عشایر می‌گذرانند و در کارهای مربوط به کوچ‌نشینی به آن‌ها کمک می‌کنند.
اما این تنها گردشگران نیستند که از ارزش‌های فرهنگی و آداب و رسوم ایل‌های عشایری می‌آموزند. بسیاری از گردشگران می‌توانند با آموزش مهارت‌ها و دانش به‌روز و مورد نیاز، به اقوام کوچ نشین کمک کنند تا توانایی‌های خود را ارتقا بخشند. این آموزش‌ها که اغلب داوطلبانه انجام می‌شود، به کوچ‌نشینان کمک می‌کند مهارت‌هایی بیاموزند که زندگی‌شان را آسان‌تر کند.
مزایا گردشگری عشایری
برگزاری تورهای گردشگری عشایر و دعوت گردشگران به کمپ‌های گردشگری عشایری، مزایای بسیاری برای کوچ‌نشینان دارد. در اینجا، برخی از مزایای گردشگری عشایری را با هم مرور می‌کنیم:
افزایش قدرت اقتصادی
یکی از مهمترین مزایای گردشگری عشایری برای اقوام کوچ نشین، افزایش قدرت اقتصادی آن‌ها است. تحقیقات مختلفی نشان می‌دهد که رونق گردشگری عشایری تاثیر به سزایی بر ارتقای وضعیت معیشت و زندگی آن‌ها دارد.
گردشگری عشایری اگر به درستی و به صورت پایدار انجام شود، باعث کاهش یا از بین‌رفتن مشکلات اقوام و گروه‌های عشایری شده و منابع اقتصادی آن‌ها را رونق می‌بخشد.
اشتغال زایی برای عشایر
راه‌اندازی کمپ های گردشگری عشایر یا اجرای تورهای گردشگری عشایری، در کنار فروش صنایع‌دستی هنرمندان کوچ‌نشین، نه تنها باعث اشتغال‌زایی این قشر می‌شود، بلکه از مهاجرت کوچ‌نشینان به مناطق شهری نیز جلوگیری می‌کند. به این ترتیب، نه تنها گردشگران داخلی با فرهنگ و سنت‌های کوچ‌نشینی بیشتر آشنا خواهند شد، بلکه باعث جذب گردشگران خارجی نیز می‌شود؛ عاملی که به افزایش سفرهای فرهنگی کمک خواهد کرد و مشاغل گردشگری را افزایش خواهد داد.
توان افزایی زنان عشایر
افزایش تقاضا برای محصولات عشایر، باعث توان افزایی زنان و تولیدکنندگان عشایر می‌شود و زمینه‌های کارآفرینی در گروه‌های قومی کوچ‌نشنین را فراهم می‌کند. در عین حال، فرصت‌های شغلی جدید، باعث افزایش سطح درآمد جوامع محلی و افزایش مشارکت اقتصادی زنان عشایر نیز می‌شود.
تولید محصولاتی مانند صنایع‌دستی یا مواد غذایی سنتی و فروش آن‌ها به گردشگران، علاوه بر اینکه بخشی از مشکلات معیشتی اقوام عشایر را حل می‌کند، بلکه کیفیت زندگی این اقشار را بهبود می‌بخشد.
جلوگیری از از بین رفتن خرده فرهنگ ها
عدم حمایت و حفاظت از فرهنگ و سنت یک سرزمین، به تدریج باعث نابودی و زوال آن می‌شود. با این‌همه، گردشگری همواره یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از نابودی خرده‌فرهنگ‌های بومی بوده است.
توسعه گردشگری عشایری نیز نه تنها باعث توانمندسازی اجتماعی جوامع می‌شود، بلکه خطر زوال فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ های عشایری را کاهش می‌دهد. به این ترتیب، جوامع محلی بیشتر مشتاق خواهند بود تا آداب و رسم خود را به همان حالتی که میان خودشان رواج دارد، به گردشگران نشان دهند و همین امر، به حفاظت از این فرهنگ‌ها می‌انجامد.
معایب گردشگری عشایری
اما گردشگری عشایری به همان اندازه که برای اقوام کوچ‌نشین اهمیت و مزیت دارد، می‌تواند برای آن‌ها معایبی نیز داشته باشد. کارشناسان معتقدند که رعایت‌نکردن اصول گردشگری پایدار می‌تواند آسیب‌های جدی به فرهنگ، حریم خصوصی و طبیعت اطراف مناطق زندگی عشایر وارد کند. بیایید به برخی از این معایب نگاهی بیندازیم:
از بین رفتن حریم خصوصی اقوام
یکی از مهمترین معایب گردشگری عشایری از نظر کارشناسان رسانه قطبنما، ایجاد خلل در روند زندگی عادی عشایر و برنامه‌های آن‌ها است. برای اقوامی که همیشه بر اساس برنامه‌های زمانی معین کوچ می‌کنند، هجوم بی‌رویه گردشگران می‌تواند برنامه‌ها و سرعت انجام کارها را برهم بزند و در روند طبیعی زندگی آن‌ها اختلال ایجاد کند.
تغییرات فرهنگی
همنشینی افراد با فرهنگ‌های مختلف، خوانا خواه باعث تغییرات فرهنگی در کوتاه مدت و بلندمدت می‌شود. در سفر گردشگران به مناطق عشایری، احترام به فرهنگ آن‌ها و تلاش برای یادگیری و حفظ آن اهمیت دارد. اگر گردشگری عشایری آگاهانه انجام نشود، نه تنها به حفظ میراث فرهنگی اقوام کمک نمی‌کند، بلکه با تغییر و اختلال در فرهنگ آن‌ها می‌تواند شکل اصیل آداب و رسوم کوچ‌نشینان را دست‌خوش تغییرات زیادی کند.
با این‌همه، برخی معتقدند که بخشی از فرهنگ سنتی عشایر که در دنیای مدرن به عنوان فرهنگ‌های ناعادلانه (برای مثال در حوزه نابرابری‌های جنسیتی) شناخته می‌شود، با حضور گردشگران تعدیل خواهد شد و در چنین مواردی، تغییرات فرهنگی صرفا به عنوان یه آسیب شناخته نمی‌شود.
عشایر، میراثی گرانبها اما فراموش شده
بی‌توجهی به جوامع عشایر و مشکلات معیشتی آن‌ها باعث شده تا هر ساله تعداد زیادی از آن‌ها به شهرها و مناطق سکونت دائمی مهاجرت کنند و فرهنگ و آداب کوچ‌نشینی به تدریج به فراموشی سپرده شود؛ فرهنگ گرانبهایی که می‌تواند با راه‌اندازی کمپ های گردشگری عشایری، باعث درآمدزایی اقوام و انتقال گنجینه‌ای ارزشمند به نسل‌های بعد شود.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
