رسانه قطبنما: کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن، پس از ۸ سال سکوت خبری، از بازگشت مجسمه سنگی موسوم به «سرباز ساسانی» پس از نمایش در موزه بریتانیا خبر داد. به‌گفته وی، این اثر باستانی به نقش رستم و تخت جمشید شباهت‌های بسیار زیادی دارد و به‌صورت غیرقانونی از مناطقی در حوزه استان فارس، حفاری و به خارج از کشور قاچاق شده است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، سید مهدی حسینی متین، ۱۳ فروردین ۱۴۰۲ در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی مستقر در انگلیس، گفت: «مجسمه سنگی مربوط به دوره ساسانیان در تاریخ ۲۶ دی ماه ۱۳۹۴ در فرودگاه استانستد لندن کشف و ضبط شد.» این در حالی است که، خبر کشف این نقش‌برجسته ساسانی را ۸ سال بعد، روزنامه گاردین در ۱۲ فروردین‌ماه ۱۴۰۲ اعلام کرده و نوشت، گشت مرزی بریتانیا یک نقش‌برجسته ساسانی به ارزش احتمالی ۳۰ میلیون پوند را درحالی در فرودگاه لندن، کشف و ضبط کرد که احتمال داده شده این سنگ‌نگاره از یک صخره در شیراز جدا شده و بعد به انگلیس قاچاق شده باشد. مسوولان موزه بریتانیا اعلام کرده‌اند از دولت ایران اجازه نمایش این گنجینه باستانی را به مدت ۳ ماه دریافت کرده‌اند و سپس، آن را به موزه ملی در تهران می‌فرستند.
حال این پرسش مطرح است که چرا این ماجرا تاکنون مسکوت گذاشته شده و از سوی متولیان میراث فرهنگی درباره آن اطلاع‌رسانی لازم صورت نگرفته است؟ با توجه به حجم حفاری‌ها و قاچاق آثار تاریخی آیا سکوت درباره قاچاق بین‌المللی اشیای تاریخی با توجیه پیگیری‌های حقوقی در سکوت خبری، حاشیه امنی برای حفاران و قاچاقچیان آثار تاریخی ایجاد نمی‌کند؟
داستان یک قاچاق نافرجام
روزنامه گاردین نوشته که افسران نیروی مرزی بریتانیا در فرودگاه استانستد لندن تصادفی به یک محموله مشکوک شدند که بسته‌بندی آن به گونه‌ای بود که نشان دهد کالایی بی‌ارزش است؛ اما پس از بررسی، با نقش برجسته‌ای یک متری مواجه شدند. حدس آن‌ها این بود که محموله کشف‌شده قرار است در بازار سیاه بریتانیا فروخته شود. جان سیمپسون، متصدی ارشد و باستان‌شناس بخش خاورمیانه موزه بریتانیا، می‌گوید: «تقریبا هرگز با چنین موردی مواجه نشده‌ایم که نقشی از صخره با چنین سطحی از بی‌رحمی بریده شده باشد. آن را به طرزی باورنکردنی، بد بریده و در یک جعبه کوچک و بدون بسته‌بندی مناسب قرار داده و جعبه را با میخ محکم کرده‌اند!»
با توجه به نبود نوشته‌ای روی نقش برجسته و معلوم نبودن محلی که از آنجا بریده و جدا شده است، مشخص کردن تاریخ دقیق این سنگ‌نگاری سخت است؛ اما این احتمال مطرح شده که نقش‌برجسته به دوران امپراتوری ساسانی در فاصله سال‌های ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی تعلق داشته باشد. سیمپسون می‌گوید: «اگرچه پایتخت ساسانی‌ها در تیسفون، نزدیک بغداد کنونی بود، اما به نظر می‌رسد این نقش از یک صخره در شیراز کنده شده باشد و از آنجایی که این نقش از یک سنگ آهکی که در سراسر ایران یافت می‌شود تراشیده شده، نمی‌توان محل دقیق آن را مشخص کرد. تنها حدود ۳۰ نقش برجسته صخره‌ای ساسانی وجود دارد که قدمت بیشتر آن‌ها به قرن سوم میلادی می‌رسد. تقریبا همه در بخش نسبتا کوچکی از ایران و استان فارس هستند.»
متصدی ارشد بخش خاورمیانه موزه بریتانیا این احتمال را هم مطرح کرده که این نقش‌برجسته می‌تواند قطعه‌ای از یک مجموعه بزرگ بوده و قطعات بیشتر دیگری هم وجود داشته باشد.
این سنگ‌نگاره هیچ نوشته و یا کتیبه‌ای ندارد، برای همین برای باستان‌شناسان موزه بریتانیا سخت بوده که جزئیات بیشتری از این حجاری را شناسایی کنند؛ با این حال از لباس و سرپوش مرد حجاری‌شده برمی‌آید که فردی با رتبه بالا باشد و ژست سلام و ادای احترام او، از ویژگی‌های هنر ساسانی است. به گفته سیمپسون «این نقش‌برجسته شگفت‌انگیز و به طرز خیره کننده‌ای جذاب است و امکان دارد بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون پوند ارزش داشته باشد که البته هرگز چنین چیزی در بازار وجود نداشته است و این نقش در بازار سیاه بسیار ارزشمند خواهد بود.» موزه بریتانیا هم‌چنین اعلام کرده بسته‌بندی نامناسب به این شیء باستانی آسیب وارد کرده که مرمت شده است.
با وجود گذشت ۸ سال از کشف این محموله قاچاق، هنوز معلوم نیست که چه کسی این مجسمه را وارد انگلیس کرده است. به‌گفته حسینی متین، کسی که به محض ورود این اثر به انگلیس، ادعای تملک آن را کرده بود، در دادگاه حاضر شد و بعد از اینکه سفارت جمهوری اسلامی ایران موضوع را پیگیری و آن را به موزه بریتانیا، دادگاه و وکیل سفارت اطلاع داد، فرد حاضر شده در دادگاه ادعای مالکیت این اثر را پس گرفت.»
وی اضافه کرد: «پلیس جنایی انگلیس نتوانسته کسی را در این زمینه بازداشت کند و پیگیری‌هایی هم که ما انجام دادیم به نتیجه‌ای منجر نشده است. ولی به‌طور قطع این کار به‌صورت غیرقانونی انجام شده، چراکه این اثر در موزه ملی کشور ما ثبت نشده بوده، بنابراین مشخص است از طریق حفاری غیرقانونی به خارج از کشور قاچاق شده است.» وی در پاسخ به این سوال که آیا پلیس انگلیس از فردی که ادعای مالکیت اثر باستانی ایران را کرده بود، بازجویی کرده و چه اطلاعاتی به دست آورده است، گفت: «جزئیات موضوع را پلیس جنایی انگلیس بهتر می‌داند ولی تا جایی که به ما اطلاع داده شد، فرد مورد نظر مورد استنطاق قرار گرفت، اما ظاهرا پلیس به نتیجه خاصی نرسید که خود این فرد در قاچاق دست داشته و پلیس موفق نشد سرنخی از سایر مرتکبان این جرم به دست آورد، بنابراین فرد مدعی را بازداشت نکرد و آزاد است.»
حسینی متین درباره پشت‌پرده شبکه تبهکارانی که این اثر را به انگلیس قاچاق کرده‌اند نیز گفت: «قاچاق اشیای عتیقه و آثار باستانی از داخل کشور به خارج، به‌ویژه اروپا، داستان بسیار طولانی و غم‌انگیزی است. متاسفانه قاچاقچیان آثار باستانی، هم در قالب انفرادی و هم در قالب شبکه‌های بین‌المللی فعالند. هنوز اقلام و آثار بسیار زیاد دیگری در انگلستان وجود دارد که از همین طریق، از داخل ایران قاچاق و وارد انگلستان شده است و گاه در برخی حراجی‌ها و گاهی به‌صورت پنهانی به فروش گذاشته می‌شود.»
وی در پایان ابراز امیدواری کرد، گسترش بیشتر همکاری‌ها بین موزه بریتانیا و سفارت ایران در لندن در مبارزه با قاچاق آثار باستانی و حفاظت از میراث فرهنگی موثر باشد. با این‌همه، مسوولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هنوز نسبت به این خبر واکنشی نشان نداده و توضیحاتی ارائه نکرده‌اند.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
میراث جهانی یونسکو در ایران | لیست میراث ملموس و ناملموس + اینفوگرافیک
