.jpg)
رسانه قطبنما: یک پژوهشگر خطوط و اسناد و کتیبه‌‌های تاریخی به طور اتفاقی هنگامی که از مسجد جامع ساوه دیدن می‌کرد، با یادگار نوشته‌ای مواجه شد که پس از تحقیقات علمی روی آن دریافت که این یادگار نوشته دستخط علی‌ابن موسی‌الرضا، امام هشتم شیعیان است.
به گزارش عصر ایران، دستخط روی یک آجر خشت ۳۱ در ۳۱ نوشته شده. احتمالا وقتی علی‌ابن موسی‌الرضا به یکی از ستون‌های مسجدجامع ساوه نشسته تکیه داده بودند، آن را نوشته‌است. نوشتن یادگار نوشته در گذشته توسط بزرگان و شخصیت‌های مهم اجتماعی و سیاسی و حتی شاهان مرسوم بوده و با آنچه امروز به عنوان یادگار نوشته انجام می‌شود، کاملا متفاوت بوده‌است.
امام هشتم شیعیان در این تنها دستخط کشف‌شده از او عبارتی را نوشته که بیانگر حضور ایشان در مسجد جامع ساوه بوده و در ادامه هم ضمن طلب مغفرت برای همه، نام پنج تن را ذکر کرده‌است. در پایان هم، تاریخ حضور خود را در این مکان نوشته است. هرچند خواندن این بخش از یادگار نوشته بسیار دشوار بوده اما عمادالدین شیخ‌الحکمایی، کاشف این دستخط پس از خواناسازی آن موفق شده تاریخ ۲۰۱ هجری قمری را بخواند.
سال ۲۰۱ هجری قمری طبق اسناد معتبر اسلامی، زمانی‌است که امام رضا (ع) سفر خود را از مکه و مدینه به سمت مرو آغاز کرده بود. پیش از این تصور می‌شد این سفر از مسیر بصره، خوزستان، فارس، یزد و در نهایت خراسان بوده‌است. اما حالا کشف این دستخط نشان می‌دهد در تایید مسیر یاد شده ابهاماتی وجود دارد. هنوز به درستی معلوم نیست که آیا سفر علی‌ابن موسی‌الرضا به ساوه، در ادامه همان سفر اصلی به مرو بوده یا نه.
از سوی دیگر، در برخی کتب حتی به یک سفر مخفیانه ایشان به قزوین هم اشاره شده و حالا با کشف این دستخط، این احتمال هم تقویت شده که شاید او در سفری مخفیانه به قزوین، در مسجد جامع ساوه شب را گذرانده باشد.
به گزارش «صدای میراث»، کارشناسان میراث‌فرهنگی اعلام کرده‌اند که براساس تصمیم اتخاذشده در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، این دستخط صبح چهارشنبه ۲۵ مردادماه ۱۴۰۲ با حضور مسئولان و کارشناسان این وزارتخانه، از دیوار مسجد جامع ساوه برداشته و به موزه ملی ایران منتقل شود.
براساس آنچه کارشناسان وزارت میراث فرهنگی به اطلاع صدای میراث رسانده‌اند، کتیبه آجری که دستخط امام رضا بر آن نقش بسته است، با هدف نگهداری در مکان امن و امکان بررسی‌های علمی بیشتر به موزه ملی ایران منتقل خواهد شد و احتمالا در موزه دوران اسلامی این موزه به نمایش گذاشته خواهد شد.
براساس اخبار تکمیلی از این انتقال، وزارت میراث‌فرهنگی روز چهارشنبه ۲۵ مرداد ۱۴۰۲، در سکوت کامل رسانه‌ای و بدون حضور خبرنگاران و بدون آن عکس یا ویدیویی از این جابه‌جایی، کارشناسان خود را به ساوه اعزام کرد تا دستخط امام رضا را از مسجد جامع ساوه برداشته و به تهران منتقل کنند. این تصمیم از ساعت ۹ صبح این روز در مسجد جامع ساوه آغاز شد و تا ظهر ادامه داشت.
در همین حال، فاطمه داوری، مدیر اداره کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی به رسانه‌ها اعلام کرده که انتقال این دستخط که براساس تاریخ درج شده بر آن به سال ۲۰۱ هجری قمری تعلق دارد، تایید و این دستخط به موزه ملی ایران منتقل شده است. به گزارش صدای میراث، فاطمه داوری اعلام کرد: «بررسی‌های اولیه برای سنجش صحت اصالت تاریخی یکی از آجرهای شبستان جنوبی مسجد جامع ساوه و هماهنگی‌های لازم برای انتقال آن به موزه ملی ایران به منظور بررسی‌های بیشتر انجام شد.»
به گفته او، پیرو گمانه‌زنی‌ها و احتمالات مطرح‌شده در خصوص خط‌‌نوشته دستکند موجود بر یکی از آجرهای شبستان جنوبی مسجد جامع ساوه و اطلاق تاریخ احتمالی آن به سال ۲۰۱ هجری، بررسی‌های اولیه توسط کارشناسان پروهشگاه میراث‌فرهنگی در محل انجام شد. داوری افزود: «حسب ضرورت انجام مطالعات دقیق تطبیقی و آزمایشگاهی به منظور تعیین صحت اصالت تاریخی آجر، خط نوشته و انتصاب موضوعی آن توسط نهادهای علمی، هماهنگی و اقدامات لازم برای انتقال موقت اثر به موزه ملی به‌منظور فراهم شدن زمینه مطالعات دقیق توسط پژوهشگاه میراث‌فرهنگی انجام شد.»
ایکوموس چه می‌گوید؟
اما برداشتن دستخط امام رضا(ع) از مسجد تاریخی جامع ساوه و انتقال آن به موزه ملی ایران با تصمیم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با واکنش‌های متفاوت در فضای مجازی مواجه شد. به گزارش صدای میراث، برخی این اقدام را به دلیل هراس از سرقت این دستخط یا آسیب رسیدن به آن تفسیر کردند و برخی دیگر معتقد بودند باید این دستخط بر همان دیوار مسجد جامع ساوه برقرار می‌ماند.
به تعبیر برخی کارشناسان میراث فرهنگی، برچیدن بخشی از هویت یک بنای تاریخی اقدامی غیراصولی است و بهتر بود که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به جای برداشتن دستخط امام رضا(ع) از دیوار مسجد جامع ساوه و انتقال این آجرنبشته به موزه ملی ایران، دستخط امام رضا(ع) را در همان مکان اولیه قرار می‌داد و به جای آن که ساده‌ترین راه را برای حفاظت فیزیکی از این اثر تاریخی برجای مانده از امام هشتم شیعیان انتخاب کند، مرمت مسجد جامع ساوه را که با یافتن دستخط امام رضا(ع) بر یکی از آجرهای آن ارزش بسیار یافته و تاریخ احداث این مسجد را به قرن دوم هجری و صدر اسلام رسانده است، به بهانه یافتن این یادگار از امام هشتم شیعیان آغاز می‌کرد و حفاظت فیزیکی از این اثر نفیس و ارزشمند را در همان نقطه انجام می‌داد.
مهدی حجت، رییس ایکوموس (شورای جهانی بافت ها و بناهای تاریخی) در ایران و از بنیان‌گذاران سازمان میراث‌فرهنگی کشور اما در گفت‌وگو با صدای میراث با تاکید بر این که تمام اجزای هویتی یک اثر تاریخی به هم وابسته هستند، اعلام کرد: «محل قرار گرفتن و نوع اثر و حتی ملحقات یک اثر همگی به یکدیگر وابسته هستند و هویت یک اثر را تعریف می‌کنند و همه اجزای یک اثر تاریخی رابطه متقابل با یکدیگر دارند.»
او افزود: «در مورد یافتن دستخط امام رضا(ع) در مسجد جامع ساوه چندین نکته را باید برای تعریف این اثر تاریخی در نظر داشت. این که می‌گوییم ساوه و دستخط امام رضا(ع)، بیانگر آن است که علی بن موسی الرضا از ساوه عبور کرده‌اند، یعنی اینکه مسجد جامع ساوه در زمان حیات و حضور ایشان هم وجود داشته است. به معنای آن است که امام هشتم (ع) این مسجد را قابل دانسته‌اند که دستخط مبارک خود را در آن قرار دهند. این ها همه به یکدیگر مربوط است و مساله حفاظت از آثار تاریخی فقط به معنای نگهداشتن شیء نیست. بلکه نگهداشتن تمام بیانی است که آن اثر با خود به همراه دارد.»
مهدی حجت خاطرنشان کرد: «یک اثر صدها نکته را ذکر می‌کند. وقتی شما یک اثر را از بدنه خود جدا می‌کنید و در یک نقطه دیگر قرار می‌دهید، این اثر دیگر آن خصوصیات را ندارد. درست است که می‌گویید ممکن است از بین برود یا در معرض خطر باشد یا مشتری بیشتری جذب یک موزه می‌کند. ولی این موارد مفهوم واقعی حفاظت یک اثر فرهنگی درش نیست و بیشتر معنای حفاظت فیزیکی دارد. بنابراین، باید تفاوت حفاظت فرهنگی و حفاظت فیزیکی یک اثر معلوم شود.»
رییس ایکوموس ایران در پاسخ به این پرسش صدای میراث که بهتر نبود دستخط امام رضا(ع) در مسجد جامع ساوه باقی می‌ماند و به جای انتقال و برداشتن این آجرنبشه نفیس بنای مسجد را مرمت و اثر را در جای خود مورد حفاظت قرار می‌دادند؟ گفت: «اجازه دهید زیاد در این موضوع صحبت نکنم. اما بگویم دو نکته در موضوع انتقال دستخط امام رضا(ع) به تهران بگویم. یکی اینکه می‌خواهیم از خود دستخط مراقبت کنیم یا می‌خواهیم از تمام معانی که قرار گرفتن چنین دستخطی در آن نقطه جغرافیایی حفاظت کنیم. نگاه اول اهمیت داشتن نگاه فیزیکی به این اثر است و نگاه دوم حفاظت فرهنگی از اثر است.»
او یادآور شد: «ممکن است یک لوح بسیار ارزشمند تاریخی را در چند گاوصندوق تو در تو بگذارید و در گاوصندوق را هم قفل کنید. قطعا حفاظت فیزیکی خوبی از آن اثر می‌شود. ولی تمام معنای فرهنگی اثر از دست می‌رود؛ چون هیچکس دیگر با آن مواجه نمی‌شود. بنابراین، همه موضوع در فهم این نکته است که باید آثار را بصورت فرهنگی مراقبت کنیم که البته در حفاظت فرهنگی حفاظت فیزیکی هم وجود دارد. یا آن که نه فقط حفاظت فیزیکی از اثر مهم است و مابقی خصوصیات اثر از دست برود. این ها اختلاف‌نظرهایی است که در حوزه حفاظت از آثار تاریخی وجود دارد.»
گزارش ویدیویی عصر ایران از این یادگار نوشته را در ادامه ببینید:
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
میراث جهانی یونسکو در ایران | لیست میراث ملموس و ناملموس + اینفوگرافیک
