رسانه قطبنما: اگر قرار باشد همین الان یک مقصد را برای سفر انتخاب کنید به کدام گوشه ایران سفر خواهید کرد؟ چقدر جاذبه‌های طبیعی کشورمان را می‌شناسید؟
«فرقی نمی‌کند اهل طبیعت گردی باشید یا نه، ایرانی باشید یا خارجی، ایران مملو از جاذبه‌های طبیعی مسحورکننده است که کمتر کسی آن‌ها را می‌شناسد»؛ این جمله سرآغاز گفتگو با یکی از قدیمی‌ترین راهنمایان تورهای طبیعت گردی ایران است؛ «پرویز شجاعی پارسا» که تقریبا به تمام نقاط ایران سفر کرده و هر بار که از زیبایی‌های طبیعت ایران صحبت می‌کند، گویا مخاطب را با خود به قلب زیبایی‌های طبیعت ایران می‌برد.
شجاعی پارسا که از کودکی تا به‌امروز با کوهنوردی و طبیعت گردی عجین بوده، حالا ماحصل تجربیات خود از طبیعت ایران را در کتاب «۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران» با علاقه‌مندان به اشتراک گذاشته است. این کتاب ۱۳۰ صفحه‌ای، با ترکیب محتوای متنی و تصویری هم‌زمان با روز «دماوند» توسط نشر «اگر» منتشر شده است. انتشار این کتاب بهانه‌ای شد تا «رسانه قطبنما» پای صحبت‌های این لیدر قدیمی و نام‌آشنا بنشیند.
ایران زیبا
از کوهنوردی در ارتفاعات کلکچال روی دوش برادر تا بنز قدیمی دهه ۵۰ شمسی که با خلاقیت، تبدیل به یک کاروان شده بود و هر هفته پرویز شجاعی پارسا و کودکان فامیل را به دل طبیعت می‌برد، سرآغاز علاقه‌مندی او به طبیعت گردی است!
وقتی از او می‌پرسیم چه دغدغه‌ای باعث شد تا این کتاب را بنویسید به «رسانه قطبنما» می‌گوید: «سال ۸۶ بود که با آشنایی با چند دوست کوهنورد دیگر، به‌طور حرفه‌ای وارد مقوله طبیعت گردی شدم و مسیر زندگی‌ام برای همیشه تغییر کرد. در این دوران بود که یک وبلاگ راه انداختم و هر هفته یک مسیر کوهنوردی جدید را با مختصات و عکس‌هایی که خودم می‌گرفتم، معرفی می‌کردم. دوست داشتم آدم‌های دیگری که به سفر علاقه دارند نیز پا در این مسیر بگذارند و زیبایی‌هایی که من دیده بودم را تجربه کنند.»
این روند ۶ تا ۷ سال ادامه داشته و شجاعی پارسا هر سال حدود ۵۰ مسیر طبیعت گردی و کوهنوردی را در وبلاگ خود معرفی می‌کرده که در نهایت آرشیوی از حدود ۵۰۰ گزارش سفر شکل می‌گیرد: «سعی می‌کردم مسیرها را طوری معرفی کنم که مخاطبان وبلاگم بتوانند بدون مشکل همان مسیر را پیمایش کنند. از همان ابتدا به کمک GPS همه مسیرها را ثبت و با عضویت در سایت WIKILOC مسیرها را بارگذاری می‌کردم تا بقیه نیز بتوانند از آن استفاده کنند.»
او اضافه می‌کند: «بسیاری از علاقه‌مندان به طبیعت گردی و کوهنوردی نیز از طریق همین وبلاگ و سایت WIKILOC من را می‌شناختند. گاهی وقتی در سفرهایم با این طبیعت‌گردها برخورد داشتم و خودم را معرفی می‌کردم با اشتیاق از تجربه‌شان در استفاده از این اطلاعات می‌گفتند و اینکه چقدر به کارشان آمده است. همین خاطره‌ها باعث می‌شد تا احساس کنم باید این اطلاعات را جایی ثبت کنم که ماندگار شود و چه اثری ماندگارتر از کتاب».
آرش نورآقایی، فعال گردشگری هم در تبدیل این تجربه‌های ناب در قالب یک کتاب نقش مهمی داشته است. نورآقایی که می‌داند شجاعی پارسا با این حجم از تجربه، یک گنجینه در ذهن دارد او را تشویق می‌کند تا این تجربیات را مکتوب کند.
با فرارسیدن دوران بازنشستگی، حالا آقای شجاعی پارسا فرصت بیشتری داشت تا رویای همیشگی خود یعنی داشتن یک اثر ماندگار را محقق کند.
این راهنمای گردشگری معتقد است که کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی در ایران تنها یک آغاز است و یک نفر باید این کار را انجام می‌داد. این کتاب یک منبع ایده‌پردازی برای آن‌هایی است که قلبشان به طبیعت گره خورده و می‌تواند جرقه‌ای برای تولید آثاری بهتر در آینده‌ای نه‌چندان دور باشد.
چرا این ۱۰۰ مسیر؟
با توصیفات شجاعی پارسا، به نظر می‌رسد انتخاب تنها ۱۰۰ مسیر از مسیرهای طبیعت گردی و کوهنوردی کار سختی بوده باشد. خود او می‌گوید: «کتابی که نوشته‌ام تنها قطره‌ای از زیبایی‌های بیشمار ایران است و شما می‌توانید در دل طبیعت ایران هزاران مسیر طبیعت گردی بی‌نظیر پیدا کنید؛ اصلا بگذارید بگویم که می‌توان برای هر استان، ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی معرفی کرد. اما من سعی کردم ۱۰۰ مسیری را که به‌نظر خودم بسیار شاخص هستند، به مخاطب معرفی کنم و از ابتدا سعی داشتم همه ۳۱ استان کشور نقشی در این کتاب داشته باشند. به همین خاطر شما از هر گوشه از ایران در این کتاب ردپایی خواهید یافت».
به‌گفته نویسنده، این ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی در مقایسه با سایر مسیرها بسیار شاخص و منحصربه‌فردند. به‌طور مثال، دماوند و علم‌کوه به ترتیب بلندترین قله‌های ایران هستند، یا مسیرهایی که از دل جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی عبور می‌کنند، یا آبشاری که ۷۰ متر عرض دارد. به عبارتی، این کتاب گلچینی از مسیرهای طبیعت گردی منحصربه‌فرد ایران است که هر کدام یک ویژگی خاص و منحصربه‌فرد دارند.
شجاعی پارسا می‌گوید برای انتخاب این مسیرها مطالعات زیادی کرده و گاه اگر شنیده مسیری جذاب است در طول نگارش کتاب بار سفر بسته و خود آن مسیر را تجربه کرده است.
دغدغه اصلی نویسنده: کاربردی بودن
کتاب‌های مختلفی با مضمون طبیعت گردی ایران نگارش شده اما اغلب متکی بر محتوای متنی هستند که باعث می‌شود عملا کاربرد کمی داشته باشند. این دغدغه سبب شده تا شجاعی پارسا در نگارش این کتاب به سمت نقشه‌محور بودن حرکت کند. نویسنده کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران می‌گوید: «من هر مسیری را که در این کتاب آورده‌ام، ابتدا خودم آن مسیر را پیمایش و سپس، ثبت کرده‌ام. این مسیرها پس از ثبت‌شدن، روی Google Earth انتقال پیدا کرده و مخاطب به‌راحتی می‌تواند ابتدا و انتهای مسیر و نقاط مهم در طول مسیر را روی نقشه مشاهده کند. از این دیدگاه کتاب من منحصربه‌فرد است و می‌توانم بگویم که تا حالا کسی این کار را انجام نداده».
مخاطب به‌هنگام مطالعه هر مسیر، ۴ مختصات با طول و عرض جغرافیایی مهم هر مسیر را می‌بیند و می‌داند باید سفر خود را از چه نقطه‌ای شروع کند و کجا به پایان برساند و اگر اطلاعات مهمی مثل قله، محل کمپ، جان‌پناه و … در مسیر وجود دارد، در این ۴ نقطه مهم گنجانده شده است. به‌عبارتی این کتاب کاملا کاربردی نگاشته شده است.
کار دیگری که در این کتاب انجام شده و تا حدی منحصربه‌فرد است، استفاده از کدهای QR است. با اسکن این کدها طبیعت گردان می‌توانند تمام اطلاعات مسیر را روی Google Map مشاهده کنند و با کلیک روی نقاط مهم هر مسیر، عکس‌های آن نقاط را نیز ببیند. یکی از نکات جالب درباره این عکس‌ها آن است که ۹۰ درصد این عکس‌ها توسط خود نویسنده ثبت شده است.
علاوه بر این اطلاعات حیاتی و مهم، مخاطب با مطالعه این کتاب به اطلاعات مهم دیگری نیز دسترسی پیدا خواهد کرد؛ فاصله تا نزدیک‌ترین شهر یا روستا، طول جاده خاکی، درجه سختی مسیر، طول مسیر پیمایش و .. تنها برخی از این نکات است.
کتابی برای طبیعت گردان حرفه‌ای و مبتدی
پس از مطالعه کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران قرار نیست همه بتوانند به‌تنهایی این مسیرها را پیمایش کنند. این کتاب تنها قصد دارد مسیرهای طبیعت گردی منحصربه‌فرد و شاخص را معرفی کند و در کتاب نیز بارها تاکید شده که بسیاری از این مسیرهای معرفی شده برای حرفه‌ای‌ها مناسب هستند و مخاطبان برای طی کردن این مسیرها به آموزش، آمادگی بدنی، تجهیزات فنی و حضور یک راهنمای باتجربه، محلی یا یک مربی حرفه‌ای نیاز دارند.
نویسنده، مخاطب اصلی این کتاب را در درجه اول کوهنوردان و طبیعت گردان حرفه‌ای می‌داند. پارسا در این باره به «رسانه قطبنما» می‌گوید: «در این کتاب ۳۸ قله معرفی شده و بسیاری از مسیرهای طبیعت گردی که آورده شده نیز خاص است و فرد عادی نمی‌تواند به تنهایی اغلب این مسیرها را پیمایش کند».
اما این کتاب تنها مخصوص حرفه‌ای ها نیست و گردشگران، کوهنوردان و علاقه‌مندان به طبیعت گردی که می‌خواهند با گنجینه‌های طبیعی ایران آشنا شوند نیز از خواندن این کتاب لذت خواهند برد و با جاذبه‌هایی آشنا خواهند شد که شاید تابه‌حال هرگز نام آن را نشنیده بودند. این افراد نیز می‌توانند با همراهی یک راهنما یا مربی حرفه‌ای این مسیرها را تجربه کنند.
۸ جهان موازی
کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران، مخاطب را به تماشای ۸ جهان موازی در دل طبیعت ایران می‌برد. این کتاب شامل ۸ فصل
- قله‌ها
- آبشارها
- دره‌نوردی
- دریاچه‌ها، تالاب‌ها و گنبدهای نمکی
- رکاب‌زنی
- پیمایش
- بیراهه‌گردی (آفرود)
- و چند فعالیت و مسیر پیشنهادی دیگر
است.
در بخش «چند فعالیت و مسیر پیشنهادی دیگر» به پیشنهادات سفر و طبیعت گردی خاص مثل شترسواری در دل پارک ملی کویر و … پرداخته شده است؛ تجربیات خاصی که در صورت سفر با خودرو آن‌ها را از دست خواهید داد و مختص افراد ماجراجو است.
همانطور که پیش از این اشاره کردیم، کاربردی بودن این کتاب از نقاط قوت آن است. در ابتدای هر مسیر، نویسنده در یک پاراگراف ۱۵۰ کلمه‌ای توضیح مختصری از مسیر ارائه کرده است. موقعیت جاذبه در نقشه ایران، نقشه مسیر، ۴ مختصات جغرافیایی مهم در طول مسیر شامل نقاط شروع و پایان مسیر و اطلاعات مهمی همچون دریاچه، جان‌پناه، کوه، کمپینگ و... در طول مسیر از دیگر اطلاعاتی است که مخاطب با مطالعه هر مسیر در این کتاب به آن دست پیدا خواهد کرد.
در انتهای معرفی هر مسیر نیز جدولی قرار دارد که اطلاعات جزئی‌تری مثل سختی مسیر، لزوم همراهی راهنمای حرفه‌ای یا مربی، وسیله حمل‌ونقل مناسب، میزان پیاده‌روی، طول جاده خاکی، نزدیک‌ترین شهر، نزدیک‌ترین روستا و .. در آن درج شده است.
مصائب طبیعت گردی در ایران
با وجود گنجینه‌های ارزشمند طبیعت ایران، وقتی پای صحبت‌های شجاعی پارسا می‌نشینیم و از وضعیت طبیعت گردی صحبت می‌کنیم، از یک تصور غلط به «رسانه قطبنما» می‌گوید: «وقتی از طبیعت گردی صحبت می‌کنیم، نباید حس کرد هر کسی می‌تواند به تنهایی به دل طبیعت بزند، حتما باید با همراهی یک فرد باتجربه و متخصص و همچنین با تجهیزات کافی به قلب طبیعت رفت».
به‌گفته شجاعی پارسا، یکی از مشکلات اصلی طبیعت گردی در ایران این است که تشکل و ساختار مشخصی برای سازمان‌دهی و آموزش لیدرها و تورهای طبیعت گردی وجود ندارد. متاسفانه بارها و بارها گزارش شده است که حتی بعضی لیدرهای طبیعت گردی در دل طبیعت گم شده‌اند؛ چرا که آموزش‌های حداقلی مثل کار با دستگاه‌های GPS را ندیده‌اند، در حالی که این مهارت برای آن‌ها حیاتی است.
این راهنمای با تجربه که خود سابقه برگزاری چندین تور طبیعت گردی در طول سالیان متمادی را دارد یادآوری می‌کند که «راهنمای طبیعت گردی از دور چشم‌انداز جذابی دارد، اینکه شما مدام در دل طبیعت باشید و به مقاصد جدید سفر کنید و در کنار آن بتوانید کسب درآمد کنید، بسیاری از افراد را ترغیب می‌کند تا به این حوزه بپیوندند؛ این در حالی است که راهنمای طبیعت گردی شغل بسیار پر مسئولیت و حساسی است. شما از یک طرف با ایمنی و جان مسافر طرف هستید و از سوی دیگر باید هوای محیط زیست را داشته باشید».
فرهنگ‌سازی کلید طبیعت گردی پایدار
طبیعت و محیط‌زیست ایران امروزه با هیولایی به‌نام زباله دست به گریبان است. کافی است سری به اطراف شهرها بزنید تا ببینید حجم زباله رها شده در محیط های طبیعی چه بر سر طبیعت آورده است.
شجاعی پارسا معتقد است حل این مشکل در گرو آموزش پایه‌ای است و برای اینکه بتوان این مشکل را به‌صورت ریشه‌ای برطرف کرد و جامعه را آموزش داد، باید از مدارس شروع کرد و با گنجاندن یک واحد درسی به نام «محیط زیست» به نسل جوان آگاهی داد که همه ما در قبال حفظ طبیعت مسئولیم. درست مثل تجربه همیار پلیس، می‌توانیم پلیس محیط زیست تربیت کنیم؛ چرا که معتقدم بچه‌ها می‌توانند این تغییر را ایجاد کنند.
آموزش، تعهد تور لیدرها به گردشگر
یکی از وظایف و مسئولیت‌های لیدرهای طبیعت گردی حفظ محیط زیست است. این جمله‌ای است که بارها در میان صحبت‌های این تور لیدر با سابقه به گوش می‌خورد. به نظر شجاعی پارسا لیدرها موظفند به گردشگر آموزش دهند و به او گوشزد کنند که نباید به طبیعت آسیب برساند: «گاه می‌بینیم خود راهنماها نسبت به حفظ محیط زیست بی‌تفاوت هستند و زباله را در محیط رها می‌کنند! اگرچه این موارد محدود است اما همین موارد محدود هم زیبنده جامعه طبیعت گردی نیست و باید برطرف شود.
خود من برای فرهنگ‌سازی یکبار یک کیسه زباله به دست گرفتم و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری دماوند یک کیسه پر زباله جمع کردم. اما متاسفانه، برخی تورها که به اسم طبیعت گردی برگزار می‌شوند و گاهی به محیط زیست آسیب‌هایی می‌زند که غیر قابل جبران است و چهره طبیعت را زشت می‌کند».
شجاعی پارسا که خود دوره تور لیدری را گذرانده می‌گوید که ضعف از سیستم آموزشی تور لیدرها است که یا آموزش داده نمی‌شود و یا اگر آموزشی هست، بسیار ضعیف و حداقلی است. در حالی که یک تور لیدر به عنوان یکی از ارکان اصلی طبیعت گردی باید از همان ابتدا، به حساسیت این موضوع واقف باشد و در همه مراحل سفر آن را مورد توجه قرار دهد.
زنان، پای ثابت تورهای طبیعت گردی
تجربه چندین ساله این تور لیدر ماجراجو در برگزاری تورهای طبیعت گردی نشان می‌دهد خوشبختانه مردم ایران طبیعت گردی را بسیار دوست دارند و در این بین زنان بیشتر از مردان به طبیعت گردی و سفرهای ماجراجویانه علاقه دارند. پارسا دلیل محبوبیت طبیعت گردی را میل به سفر به جاهای جدید و ناشناخته می‌داند.
او این میل را اینگونه توصیف می‌کند: «وقتی اسم سفر به میان می‌آید اغلب ما یک سری مقاصد تکراری را به یاد می‌آوریم. مثلا شیراز را تصور کنید: هر بار که به شیراز می‌روید به کدام مناطق سر می‌زنید تا به‌حال به تنگه جادویی رغز رفته‌اید؟ لذت دیدن یک جاذبه یا مکان جدید از دلایل اصلی گرایش به طبیعت گردی است».
اینجا است که نقش تورگردانان و آژانس های مسافرتی در طبیعت گردی پررنگ‌تر می‌شود و می‌توانند با معرفی این مقاصد ناشناخته به مردم، سبب رونق گردشگری داخلی به ویژه طبیعت گردی شوند.
شجاعی پارسا ادامه می‌دهد: «این جاذبه‌ها در گوشه گوشه ایران به چشم می‌خورد اما اغلب آن‌ها ناشناخته است؛ چرا که اطلاع‌رسانی خوبی در این زمینه صورت نگرفته است. به‌طور مثال، در چهارمحال بختیاری آبشار کردی کن داریم که نیاگارای ایران است، اما کمتر کسی این آبشار زیبا را می‌شناسد».
بحث هزینه که می‌شود، ردپای گرانی و تورم در سفرهای طبیعت گردی هم دیده می‌شود. گرانی و تورم سبب شده تا هزینه‌هایی مثل کرایه اتوبوس به‌شدت افزایش پیدا کند و هزینه تمام شده سفر را افزایش دهد. همین مسئله نیز سبب می‌شود تا بسیاری از افراد، قید طبیعت گردی را بزنند.
دولتی که پای کار محیط زیست نیست
«متاسفانه دولت هنوز به اهمیت محیط زیست پی نبرده و گاه با برنامه‌ریزی‌های نادرست و اقدامات نسنجیده خود یکی از عوامل آسیب به محیط زیست است. مجوزهای بی‌رویه حفر چاه، ساخت بی‌رویه سدها، قاچاق چوب و... از مشکلاتی است که طبیعت ایران را تهدید می‌کند و نیازمند یک اقدام فوری است»؛ این را شجاعی پارسا می‌گوید و گریزی هم به بحران کرونا می‌زند: «صنعت گردشگری داخلی در طول بحران کرونا ضربه بسیار سختی خورد و بسیاری از کسب‌وکارهای فعال در این زمینه متاسفانه تعطیل شدند اما حالا که شرایط بهتر شده و مسافران بازگشته‌اند، افزایش چند برابری هزینه‌ها سبب شده تا این کسب‌وکارها دیگر توان آغاز فعالیت را نداشته و به سراغ کارهای دیگر بروند.
دولت نیز در طول بحران کرونا هیچ حمایتی از این کسب‌وکارها نداشت. کسب‌وکاری که تعطیل شده و درآمدی نداشته چطور باید مالیات گردشگری پرداخت می‌کرد؟ دولت نه‌تنها حمایتی در این زمینه نکرد بلکه با اخذ مالیات، بسیاری از این کسب‌وکارها را مجبور به تعطیلی ناخواسته کرد. در شرایط فعلی کار گردشگری با این هزینه‌ها بسیار سخت شده است».
کاش همه زیبایی‌های ایران را بشناسند
آقای شجاعی پارسا معتقد است نسل جوان باید با گنیجنه‌های طبیعت ایران آشنا شوند: «به همین خاطر یکی از مخاطبان اصلی این کتاب جوانان علاقه‌مند به طبیعت گردی هستند و آرزو دارد تا جوانان با ناشناخته‌های طبیعت ایران آشنا و ترغیب شوند تا این مسیرها را طی کنند و از زیبایی‌های آن لذت ببرند.»
اما نویسنده کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران آرزوی بزرگ‌تری نیز دارد و آن نیز معرفی جاذبه‌های طبیعت گردی ایران به جهانیان است. حالا این نویسنده ماجراجو، در حال ترجمه کتاب ۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران به زبان انگلیسی است و معتقد است گردشگران خارجی از بسیاری از ظرفیت‌های طبیعت گردی ایران آگاهی ندارند و وقتی می‌بینند ایران چه زیبایی‌هایی دارد، شگفت‌زده می‌شوند.
به‌گفته شجاعی پارسا، طبیعت گردی ایران ظرفیت بسیار زیادی برای جذب مسافران خارجی دارد و می‌تواند صنعت گردشگری نیمه جان ایران را رونق دهد و شغل‌های زیادی را به وجود آورد.
۱۰۰ مسیر طبیعت گردی ایران سفری هیجان‌انگیز و ماجراجویانه به ۳۱ استان کشور است؛ کتابی که شاید تمرکز مسافران، آژانس‌ها و تورگردانان را از تنها چند مقصد خاص بردارد و آن‌ها را متوجه جذابیت‌هایی کند که در گوشه‌ای دور از انتظار قرار دارند و سبب رونق شهرها و استان‌هایی شود که سهم کمتری از گردشگری ایران دارند.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
در ایران کجا بریم طبیعت گردی؟ معرفی بهترین مقاصد طبیعت در ایران
