رسانه قطبنما: شاید با شنیدن واژه طبیعت گردی اولین چیزی که به ذهنمان برسد، گردش در طبیعت یا بازدید از جاذبه‌های طبیعی باشد، اما طبیعت گردی فراتر از این چیز‌هاست. طبیعت گردی به انجام سفرهای پایدار و افزایش مسئولیت‌پذیری در سفرها با تمرکز بر حفظ محیط زیست تمرکز دارد.
در دورانی که برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد با شعار «تنها یک زمین»، همه دولت‌ها و سازمان‌ها را به همکاری‌های بین‌المللی و اقدام جمعی برای حفاظت از محیط زیست دعوت می‌کند، گردشگران و سازمان‌های گردشگری با توسعه اصول طبیعت گردی و آموزش درست و افزایش آگاهی می‌توانند نقش موثری در حفظ محیط زیست ایفا کنند.
امروزه علاقه گردشگران به طبیعت گردی و رعایت اصول آن در همه جنبه‌های سفر دیده می‌شود. طبق گزارش Booking.com، از میان کاربران این پلتفرم سفر، ۸۷ درصد به سفرهای پایدار علاقه‌مندند و نیمی از آنها به اقامت در اقامتگاه‌های سازگار با محیط زیست تمایل دارند. افزایش تور‌های طبیعت گردی در کشورهای اروپایی به مناطق بکر نیز نشان می‌دهد طبیعت گردی این روزها رو به توسعه است و گردشگران از طبیعت گردی استقبال می‌کنند.
برای آشنایی بیشتر با طبیعت گردی (اکوتوریسم) و فواید آن در جوامع مختلف، با «رسانه قطبنما» همراه باشید.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
طبیعت گردی یا اکوتوریسم چیست؟
«انجمن بین‌المللی اکوتوریسم» (TIES)، «طبیعت گردی» یا «اکوتوریسم» را سفری مسئولانه به مناطق طبیعی تعریف می‌کند که به یاری حفظ محیط‌زیست می‌آید و رفاه مردم محلی را بهبود می‌بخشد. این سفرها شامل آموزش و تفسیر نیز می‌شود که هر دو گروه مهمانان و کارکنان را در بر می‌گیرد.
طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) نیز طبیعت گردی به شکلی از گردشگری اطلاق می‌شود که دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- کلیه اشکال گردشگری مبتنی بر طبیعت که انگیزه اصلی گردشگران در آن مشاهده و درک طبیعت و فرهنگ‌های سنتی حاکم بر منطقه است؛
- شامل آموزش و تفسیر است؛
- به‌طورکلی توسط اپراتور‌های تخصصی تور برای گروه‌های کوچک گردشگری برگزار می‌شوند.
- اثرات منفی بر محیط طبیعی و اجتماعی- فرهنگی را به حداقل می‌رساند.
- با ایجاد منافع اقتصادی برای جوامع میزبان و سازمان‌های حفاظتی محیط‌زیست، ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی و افزایش آگاهی گردشگران و مردم نسبت به حفاظت از سرمایه‌های طبیعی و فرهنگی، از مناطق طبیعی حمایت می‌کند.
اگر به تعاریف نگاه کنیم، آموزش و حفاظت از محیط زیست، دو رکن اساسی طبیعت گردی به شمار می‌آید. در واقع اکوتوریسم با ترکیب گردشگری و حفاظت از محیط‌زیست، به گردشگران کمک می‌کند تا از فرهنگ و محیط‌زیست مقاصدی که به آن سفر می‌کنند، حفاظت کنند.
بدین ترتیب اکوتوریست ها یا طبیعت گردها افرادی هستند که نه تنها به طبیعت گردی علاقه‌مندند، بلکه به‌دنبال دانش و کسب تجربه‌اند و تلاش می‌کنند رابطه عمیق‌تری با محیط طبیعی برقرار کنند. این افراد خواهان تفریحات سازگار با محیط زیست هستند؛ استراحت در استخر هتل‌های لوکس یا گشت‌وگذار دغدغه این مسافران نیست و به بازدید از طبیعت وحشی، پارک‌های ملی، جنگل‌های استوایی، تماشای پرندگان، درختان و گل‌های وحشی علاقه‌مند هستند.
در واقع طبیعت گردی با ترکیب گردشگری و حفاظت از محیط‌زیست، به گردشگران کمک می‌کند تا از فرهنگ و محیط‌زیست مقاصدی که به آن سفر می‌کنند، حفاظت کنند.
اصول طبیعت گردی
انجمن بین‌المللی اکوتوریسم، فهرستی از اصول طبیعت گردی برای علاقه‌مندان و متخصصان این حوزه تعریف کرده است. اصول طبیعت گردی عبارتند از:
- ایجاد آگاهی محیطی و فرهنگی و احترام به آن
- ارائه تجربیات مثبت برای بازدیدکنندگان و میزبانان
- ایجاد سود مالی برای مردم محلی و صنایع خصوصی
- تولید منافع مالی مستقیم برای حفاظت از محیط زیست
- به حداقل رساندن تاثیرات فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی
- طراحی، ساخت و بهره‌برداری از تجهیزات پاک، با تاثیرات زیست‌محیطی اندک
- به‌رسمیت شناختن حقوق و باور‌های معنوی جوامع محلی و همکاری با آنها برای افزایش توانمندی
- ارائه تجربیات تفسیری و به‌یادماندنی به بازدیدکنندگان و افزایش حساسیت آنها نسبت به تغییرات اقلیمی
انواع طبیعت گردی
منابع مختلف گردشگری و آکادمیک، اشکال و انواع گوناگونی از طبیعت گردی را معرفی کرده‌اند؛ از گردشگری ماجراجویانه و گردشگری اقلیمی گرفته تا گردشگری علمی و آموزشی، از نمونه حوزه‌هایی است که به‌عنوان انواع طبیعت گردی یا اکوتوریسم از آنها یاد می‌شود.
برخی از مهم‌ترین انواع طبیعت گردی عبارتند از:
گردشگری اقلیم
در گردشگری اقلیم (Climate Tourism) مسافران برای تجربه آب‌وهوایی مناسب‌تر یا شناخت ویژگی‌های طبیعی مقاصد در فصول مختلف، به مقاصدی متفاوت با اقلیم محل سکونت خود سفر می‌کنند.
سفر به کوهپایه‌ها و ییلاقات در تابستان یا بازدید از مناطق کویری در زمستان از نمونه سفرهای اقلیمی در طبیعت گردی است.
گردشگری ساحلی
گردشگری ساحلی (Beach Tourism) به سفر به مناطق ساحلی برای تفریحاتی مانند شنا یا بهر‌ه‌بردن از قابلیت‌های درمانی ماسه‌های ساحلی یا لجن‌های دریایی اشاره دارد. گردشگری ساحلی اغلب با اهداف تفریحی یا تجاری در ساحل انجام می‌شود. علاوه بر این، انجام ورزش‌های آبی مانند اسکی روی آب، قایقرانی، موج سواری، جت اسکی و..، از دیگر فعالیت‌ها و جاذبه‌هایی است که طبیعت گردان ماجراجو را به سمت مقاصد ساحلی می‌کشاند.
گردشگری کوهستان
سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، گردشگری کوهستان (Mountain Tourism) را نوعی فعالیت گردشگری معرفی می‌کند که در فضای جغرافیایی معین با توپوگرافی و ویژگی های طبیعی مانند تپه‌ها و کوه‌ها انجام می‌شود.
گردشگری کوهستان رابطه بسیار نزدیکی با گردشگری ورزشی دارد و در فصل‌های مختلف ورزشکاران و علاقه‌مندان به تفریحاتی مختلف مانند اسکی، صخره‌نوردی و کوه‌نوردی را به این مناطق می‌کشاند.
گردشگری بیابان یا کویرنوردی
رونق گردشگری بیابان و کویر (Desert Tourism) به اواخر قرن بیستم برمی‌گردد. گردشگری بیابان با جنبه‌ها و ویژگی‌های محیطی متنوعی همراه است؛ از طبیعت و گیاهان بکر آن گرفته تا جاذبه‌های فرهنگی مانند سنت‌های خاص مناطق کویری و شتر‌سواری.
امروزه برگزاری تور‌های کویری و توسعه زیرساخت‌ها در این مناطق، موجب افزایش جذب گردشگران و ارتقای وضعیت اقتصادی این مناطق در ایران و کشورهای دیگر شده است.
گردشگری جنگل
گردشگری جنگل از زیرمجموعه سفرهای ماجراجویانه نیز هست که تمرکز خاصی بر بافت منطقه، فرهنگ و فعالیت‌های آن دارد. مناطق جنگلی معمولا به‌دلیل داشتن ذخایر گیاهی و جانوری منحصربه‌فرد، ارزش بسیاری برای طبیعت گردان و محققان دارند.
وقتی گردشگری جنگل با اهداف آموزشی و ارتقای مهارت‌های فردی همراه شود، جزئی از گردشگری آموزشی نیز خواهد بود.
گردشگری کشاورزی
گردشگری کشاورزی (Argo-Tourism) به بازدید یا کار داوطلبانه در جوامع کشاورزی و روستایی اشاره دارد. اکوتوریست‌ها یا طبیعت گردان در این نوع سفرها می‌توانند با ارائه کمک‌ها و راه‌حل‌های پایدار با جوامع محلی همکاری کنند و در مورد روش‌های کشاورزی پایدار آن منطقه بیشتر بیاموزند.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»: گردشگری روستایی چیست | تاریخچه و ۵ عامل توسعه
گردشگری آب‌های معدنی و آب گرم
مقاصد آب‌معدنی و چشمه‌های درمانی متعددی در جهان وجود دارد که به‌دلیل خاصیت درمانی و املاح معدنی گوناگون، به مقاصدی مهم برای طبیعت گردان تبدیل شده است.
این مقاصد نه تنها برای علاقه‌مندان به طبیعت گردی، بلکه برای همه افرادی که به سلامت خود اهمیت می‌دهند، اهمیت بسیاری دارند.
گردشگری ماجراجویانه
گردشگری ماجراجویانه (Adventure Tourism)، نوعی از گردشگری است که در آن تجارب ماجراجویانه و در نوع خود، منحصر به فرد حرف اول را می‌زند. اسکای دایوینگ، هایکینگ، غواصی، صخره‌نوردی، همگی از نمونه سفرهای ماجراجویی است که اغلب در دل طبیعت رخ می‌دهد و بسیاری از گردشگران، برای از بین بردن ترس و کسب تجربه‌های هیجان‌انگیز برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند.
هر یک از انواع گردشگری (گردشگری جنگل، گردشگری کوهستان، گردشگری کویر و…) وقتی با فعالیت‌های هیجان‌انگیز ترکیب شوند، به یکی از زیر مجموعه‌های گردشگری ماجراجویانه تبدیل خواهند شد.
فواید طبیعت گردی
شاید بزرگ‌ترین مزایای سفرهای طبیعت گردی برای جامعه مقصد را بتوان حفظ مقاصد و توسعه پایدار برای جوامع محلی نام برد. سفرهای مسئولانه طبیعت گردی نه‌تنها به حفاظت از مناطق طبیعی، بلکه به حفاظت از افراد ساکن در این مناطق نیز کمک می‌کند. البته این موضوعات تنها در قالب مدیریت مقصد گردشگری و طبیعت گردی محقق خواهد شد.
فواید طبیعت گردی را میتوان در ۳ زمینه زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی بررسی کرد؛ این مزایا عبارتند از:
فواید زیست محیطی
- تمرکز بر محیط‌های طبیعی دست‌نخورده و بکر
- به حداقل رساندن تاثیرات گردشگری بر محیط
- حفاظت از محیط‌زیست و جمع‌‌آوری بودجه برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی
حفظ مناطق بکر و دست‌نخوره و کمک به رشد تنوع‌زیستی در حیات وحش
فواید اقتصادی
- ایجاد اشتغال برای مردم محلی
- تامین مالی مستقیم و غیر‌مستقیم برای حفاظت از منابع طبیعی
- افزایش بودجه‌های سرمایه‌گذاری در زمینه‌های آموزشی و مراقبت‌‌های بهداشتی
فواید اجتماعی
- افزایش سرمایه و بهبود زندگی
- افزایش آگاهی فرهنگی و زیست‌محیطی
- توسعه زیرساخت‌ها و تسهیلات در جوامع محلی
- تشویق به حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش
لوازم طبیعت گردی
برای به واقعیت پیوستن اصول طبیعت گردی، باید مانند یک گردشگر مسئول و آگاه در سفرها رفتار و تلاش کنیم مانند شعار گردشگری مسئولانه، چیزی جز ردپایمان در محیط باقی نماند.
متاسفانه یکی از مهم‌ترین اثراتی که از گردشگران بعد از سفر در محیط به جا می‌ماند، زباله‌ها و ظروف پلاستیکی است. گزارش سازمان غیرانتفاعی «Ocean Conservancy» نیز نشان می‌دهد سالیانه ۸ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود. به نظر شما برای کاهش این زباله‌ها چه کار باید کرد؟
با انتخاب لوازم طبیعت گردی تجدید‌پذیر و پایدار میتوان حجم عظیمی از زباله‌ها را کاهش داد. مهم‌ترین لوازم پایدار طبیعت گردی که در سفرها باید همراه خود داشته باشیم، عبارتند از:
- چادر
- کیسه خواب
- چراغ قوه
- عینک آفتابی
- لوازم کمک‌های اولیه
- کوله پشتی‌های بادوام و محکم
- اجاق‌های کوچک و مناسب سفر
- کیسه‌های پارچه‌ای قابل استفاده مجدد
- شارژر‌های خورشیدی برای کاهش مصرف انرژی
- استفاده از لوازم بهداشتی جامد مانند صابون، شامپو و پاک‌کننده‌ها
- کیت‌های خیاطی برای جلوگیری از دور ریختن لباس‌ها و ترمیم مجدد آنها
- غذاهای آماده و خشک برای صرفه‌جویی در هزینه و ضایعات مواد غذایی
- بطری‌های شخصی آب برای جلوگیری از خرید آب معدنی پلاستیکی در مقاصد
- استفاده از کفش‌ها و لباس‌های تهیه‌شده از مواد پایدار و سازگار با محیط زیست
- عدم استفاده از مواد شوینده در طبیعت و استفاده از خاکستر آتش برای شست‌وشوی ظرف‌ها
- ظروف شخصی مانند بشقاب، لیوان، قاشق و چنگال و پرهیز از خرید ظروف پلاستیکی و یک بار مصرف
تفاوت اکوتوریسم و طبیعت گردی
اغلب اکوتوریسم و طبیعت گردی کاملا مترادف یکدیگر درنظر گرفته می‌شوند. اما برخی ویژگی‌ها وجود دارند که میتوان براساس آنها میان دو مفهوم اکوتوریسم و طبیعت گردی تفاوت قائل شد.
اکوتوریسم همانطور که از نامش پیداست از دو واژه «Eco» به‌معنای زیستگاه و «Tourism» به معنای گردشگری تشکیل شده است؛ این اصطلاح در زبان فارسی به «طبیعت گردی» یا «بوم گردی» شناخته می‌شود.
اکوتوریسم تنها به‌معنای سفر به مناطق طبیعی نیست؛ بلکه به‌معنای مسئولیت بیشتر در حفظ اکوسیستم و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی توسط گردشگران است.
در اکوتوریسم، گردشگران در مورد تاثیر انسان بر محیط زیست و راه‌های کاهش این تاثیرات میآموزند و درک بیشتری نسبت به زیستگاه‌های طبیعی به دست می‌‌آورند. علاوه بر این، آموزش یکی از ارکان مهم در اکوتوریسم به شمار می‌آید که در آن گردشگران و هم سازمان‌های گردشگری در مورد مسائل زیست‌محیطی و راه‌های توسعه پایدار بیشتر میآموزند.
در حقیقت، طبیعت گردی در آن نقطه به اکوتوریسم می‌رسد که با رعایت اصول پایداری همراه باشد.
نقش طبیعت گردی در حفظ محیط زیست
از دهه‌های ۷۰-۸۰ میلادی، نگرانی‌های ناشی از نابودی محیط‌زیست و انقراض گونه‌های زیستی افزایش یافت. از طرف دیگر رشد گردشگری انبوه در مقاصد و افزایش آلودگی ناشی از آن مانند گاز‌های CO2 وسایل حمل‌ونقل، زباله‌های جامد و مواد شیمیایی، سازمان‌های گردشگری را واداشت تا به فکر یک گزینه ایده‌آل برای کاهش اثرات زیست‌محیطی باشند. اینجا بود که اکوتوریسم و طبیعت گردی به شکلی مسئولانه مانند یک ناجی برای صنعت گردشگری وارد عمل شد.
اکوتوریسم با ترویج روش‌های سفر پایدار و مسئولانه و آموزش به گردشگران و ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری، به افراد کمک می‌کند تا در عین بازدید از منابع طبیعی، به محیط‌زیست احترام بگذارند، دانش خود را در مورد زیست‌بوم و مردم منطقه افزایش دهند و کیفیت زندگی در این مناطق را بهبود ببخشند.
طبیعت گردی با آموزش احترام به ویژگی‌های مقاصد گردشگری، به حفظ آثار طبیعی، فرهنگی و تاریخی منحصر به فرد منطقه نیز کمک می‌کند.
علاوه بر این، اکوتوریسم و توجه به توسعه پایدار گردشگری راهی مطمئن برای ادامه صنعت گردشگری و سودآوری اجتماعی- اقتصادی مقاصد و جوامع در سراسر جهان است.
برخی از مواردی که طبیعت گردی از طریق آن به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، عبارتند از:
- ارتقای مدیریت مقاصد گردشگری
- بهبود مدیریت و برنامه‌ریزی زیست محیطی
- افزایش آگاهی زیست محیطی از طریق تماس نزدیک‌تر با محیط طبیعی
- کمک‌های مالی مستقیم از طریق هزینه‌های ورودی پارک‌های ملی و منابع مشابه
- مشارکت شرکت‌های گردشگری با دولت‌ها از طریق پرداخت مالیات بر فروش، مالیات بر درآمد و ...
محبوب‌ترین مقاصد طبیعت گردی
دره کال جنی در طبس، آبشار لاتون در گیلان، کویر مصر در اصفهان، کلوت شهداد در بیابان لوت، دریاچه مهارلو در فارس و جزیره هرمز در جنوب کشور، تنها برخی از بهترین مقاصد طبیعت گردی در ایران به شمار می‌‌آیند. در جهان نیز، از مالزی و اکوادور گرفته تا تانزانیا و سریلانکا، صدها مقصد محبوب برای طبیعت گردی وجود دارد. در ادامه نگاهی به برخی از محبوب‌ترین مقاصد طبیعتگردی جهان خواهیم انداخت:
مالزی، پارک ملی گونونگ مولو
پارک ملی «گونونگ مولو» (Gunung Mulu) در استان «ساراواک» مالزی قرار دارد. غارهای گسترده، قله‌های بلند، دره‌های عمیق، رودخانه‌های آرام و... این پارک ملی را به یک مقصد محبوب برای طبیعت گردی تبدیل کرده است. گردشگران در این پارک می‌توانند به فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، غارنوردی ماجراجویی و... بپردازند.
اکوادور، جزایر گالاپاگوس
«گالاپاگوس» (Galapagos) مجمع‌الجزایری از جزایر آتشفشانی در اقیانوس آرام است که یکی از پرطرفدارترین مقاصد جهان برای طبیعت گردان به شمار می‌آید. این جزایر دارای هزاران گونه از گیاهان و حیوانات بومی و منحصربه‌فرد است.
تانزانیا، پارک ملی سرنگتی
پارک ملی «سرنگتی» (Serengeti) در تانزانیا یکی از مشهورترین نقاط گردشگری جهان است که تاکنون میزبان افراد معروف زیادی نیز بوده است. این پارک با داشتن گونه‌هایی عظیم از حیواناتی چون گورخر، آهو و گنو یکی از بهترین مقاصد برای اکوتوریسم است.
استرالیا، سد بزرگ مرجانی
یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین اکوسیستم های سدهای مرجانی جهان، سد بزرگ مرجانی استرالیا است. این سد مدتی به‌دلیل آلودگی، ماهی‌گیری بیش از حد و گرم شدن کره‌زمین دچار آسیب شد؛ اما اکنون این سد که محل زندگی موجودات دریایی متنوعی ( شامل ۴۰۰۰ نوع نرم‌تن و ۱۵۰۰ گونه ماهی) بوده، در حال بهبودی است.
کاستاریکا، جنگل ابر مونته ورده
کاستاریکا با تنوع بالای فعالیت‌های طبیعت گردی خود، بهشتی برای طبیعت گردان است. جنگل ابر مونته ورده (monteverde cloud forest)، به معنی کوه سبز، محل نگهداری چندین گونه جانوری و گیاهی بومی است که بیش از ۱۰۰ گونه پستاندار، ۱۲۰۰ گونه از دوزیستان و خزندگان و ۴۰۰ گونه پرنده را شامل می‌شود.
پیشنهاد «رسانه قطبنما»:
