قطب‌نما: طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC)، همه‌گیری تاثیر مخربی بر این صنعت گذاشته؛ به طوریکه تعداد شغل‌های فعال در حوزه سفر و گردشگری با کاهش ۱۸ درصدی در دوران همه‌گیری، از ۳۳۴ میلیون شغل در سال ۲۰۱۹، به ۲۷۲ میلیون شغل در سال ۲۰۲۰ رسید. این در حالی است که سفر و گردشگری یکی از بزرگ‌ترین صنعت‌های فعال جهان در سال ۲۰۱۹ به شمار می‌رفت و از هر ۱۰ شغل، یک شغل مربوط به سفر و گردشگری بود و بین سال‌های ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۹، ۱ تا ۴ شغل جدید در جهان پدید آورده است. بر اساس آمار موجود، صنعت سفر در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، سریع‌تر از اقتصاد جهانی رشد کرده بود و پیش‌بینی می‌شد در دهه آینده ۱۰۰ میلیون شغل جدید ایجاد کند. همچنین، طبق آخرین پیش‌‌بینی‌های اقتصادی WTTC در اکتبر ۲۰۲۱، سطح اشتغال صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۱ به میزان ۰/۷ درصد، معادل ۲ میلیون شغل، رشد کرده و پس از آن با رشد ۱۸ درصدی در سال ۲۰۲۲، به ۳۲۴ میلیون شغل در جهان خواهد رسید. با اینهمه، این پیش‌بینی‌ها با توجه به بحران نیروی کار در معرض خطر قرار دارد؛ چراکه بازیابی مشاغل پیش‌‌بینی‌شده نیازمند نیروی کار کافی است. از این رو، به‌توصیه شورای جهانی سفر و گردشگری، کشورهای توسعه‌یافته باید با در‌نظرگرفتن استراتژی‌های مناسب و تسهیل شرایط کاری، به موضوع کمبود نیروی کاری در صنعت گردشگری رسیدگی کنند. اما کمبود کارکنان صنعت سفر و گردشگری در کشورهای توسعه‌یافته تا چه حد جدی است و چه تاثیری بر بهبود صنعت گردشگری خواهد گذاشت؟ پاسخ این سوالات را در گزارش WTTC بررسی خواهیم کرد.
کمبود نیروی کار گریبان‌گیر کشورهای توسعه‌یافته
اگرچه طبق تحقیقات رسانه تحلیلی Skift، بحران نیروی کار در صنعت سفر و مهمان‌نوازی پیش از آغاز همه‌گیری نیز وجود داشت؛ اما گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری نشان می‌دهد این بحران با بروز همه‌گیری شدت گرفته و منجر به از‌بین‌رفتن حدود ۶۲ میلیون شغل فعال گردشگری در سال ۲۰۲۰ شده است. در همین حال، به رغم آنکه افرایش تقاضای سفر موجب بهبود صنعت سفر و گردشگری می‌شود، اما کمبود کارکنان در کشورهای توسعه‌یافته، یکی از مهم‌ترین دلایلی است که مانع بهبودی کامل این صنعت خواهد شد؛ چراکه بسته‌شدن مرز‌های بین‌المللی و قرنطینه‌های طولانی، منجر به اخراج کارکنان یا تغییر شغل آن‌ها شده است. از طرف دیگر، تأثیر متفاوت کووید-۱۹ بر بخش‌های مختلف سفر و گردشگری و بازیابی نابرابر آن‌ها، موجب کمبودهای بیشتری در برخی از بخش‌ها، به‌ویژه بخش‌های اقامت و گردشگری غذا و نوشیدنی شده است. در همین راستا، WTTC با همکاری موسسه تحقیقاتی «Oxford Economics»، به بررسی بحران نیروهای کاری در ۶ کشور بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، اسپانیا، ایتالیا و پرتغال در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، هم‌زمان با کاهش محدودیت‌ها و افزایش مجدد تقاضا، پرداخته است. 
طبق نتایج تحقیقات این دو سازمان، به دلیل کاهش محدودیت سفر‌های بین‌المللی و افزایش تقاضا برای سفر‌های داخلی در نیمه دوم سال ۲۰۲۱، میزان تقاضای کار در کشورهای توسعه‌یافته از تعداد نیروهای کاری موجود پیشی گرفته است. همچنین پیش‌بینی می‌شود کمبود نیروهای کاری در سال ۲۰۲۲ نیز با شدت کمتری ادامه یابد. با این حال، اقدامات پیشگیرانه دولت‌ها و اجرای طرحهای تسهیلاتی به بسیاری از آن‌ها کمک کرده تا میلیون‌ها شغل در معرض خطر گردشگری را نجات دهند. برخی از طرحهای حفاظتی دولت‌ها برای مقابله با کاهش نیروهای کاری در سال ۲۰۲۰ عبارتند از:
- اسپانیا، پرتغال و ایتالیا طرح مرخصی دولتی را اجرا کرده‌اند؛
- بریتانیا طرح حفظ شغل و پرداخت ۸۰ درصد از درآمد پیش از همه‌گیری را برای کارمندان در دوران مرخصی آن‌ها به کار گرفته است؛
- فرانسه کمک‌های اقتصادی مانند طرح مرخصی «Chomage Partial» به کارکنان اعطا کرده و ۷۰ درصد از حقوق ناخالص کارمندان را پوشش داده است.
با نگاهی به گزارش WTTC درباره بحران کمبود کارکنان در کشورهای پیشرفته درمی‌یابیم بهبود گردشگری رابطه متقابلی با نیروی کار بالقوه دارد؛ بهطوریکه بازیابی سفرها منجر به افزایش تقاضای کاری شده و از طرف دیگر، کمبود کارکنان موجب تاخیر روند بازیابی سفرها و بهبود کلی اقتصاد می‌شود.
راهکار‌های حل بحران
شورای جهانی سفر و گردشگری برای حل این بحران، دولت‌ها و سیاست‌گذاران را به اولویت‌بندی و اجرای سیاست‌های نوآورانه از جمله تسهیل تحرک نیروهای کار و دورکاری، ارتقای مهارتهای کارکنان، حفظ نیروی کار، برنامههای ایمنی اجتماعی و ارائه فرصت‌های شغلی شایسته دعوت می‌کند. این نهاد بین‌المللی تاکید می‌کند که دولت‌ها نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در بهبود این چالش دارند؛ از اعطای یارانه‌های دولتی یا معافیت از پرداخت مالیات گرفته تا شناسایی مهارتهای موردنیاز برای بهبود اقتصادی و به‌روز‌رسانی یا اجرای سیاست‌های جدید، همگی از نمونه اقداماتی است که به حل این بحران کمک خواهد کرد. با این حال، موفقیت سیاست‌های اتخاذشده مستلزم همکاری چند‌جانبه بخش‌های دولتی، خصوصی و دانشگاه‌ها است. در ادامه به بررسی ۵ راهکار کاربردی و توصیه‌‌شده توسط شورای جهانی سفر و گردشگری برای حل بحران کمبود کارکنان می‌پردازیم و نحوه استفاده دولت‌ها از این طرح‌ها را بررسی خواهیم کرد.
۱. تسهیل جابه‌جایی نیروهای کار
به‌عقیده کارشناسان WTTC، توانمند‌سازی و تسهیل جابه‌جایی کارکنان در داخل و خارج از مرز‌ها یک مکانیسم موثر برای حل بحران نیروی کار و پر‌کردن شکاف‌های مهارتی است. دولت‌ها برای تحقق این هدف در دروان همه‌گیری، باید محدودیت‌های سفر را کاهش و با ارائه راه‌حل‌های فناورانه، تجربه‌ای سریع و کارآمد را ارائه دهند. علاوه بر این، از دیگر اقداماتی که دولت‌ها می‌توانند در جهت تسهیل جابه‌جایی کارکنان انجام دهند، عبارتند از:
- تجدید‌نظر در سیاست‌های مهاجرت
- تسهیل سیاست‌های اخذ ویزا
- ارتقای بازار‌های منطقه‌ای
- رسیدگی به معاهده‌های مالیاتی
«اتحادیه کشورهای جنوب‌شرقی آسیا» (ASEAN) یکی از نهاد‌هایی است که با امکان تحرک کارکنان از طریق اجرای تفاهم‌نامه شناسایی متقابل (MRA)، به حل این بحران پرداخته است. این طرح با به‌رسمیت‌شناختن مهارت‌ها، تجربه و اعتبار کارکنان شاغل در همه کشورهای داخل بلوک تجاری، به آن‌ها اجازه می‌دهد در خارج از کشور کار کنند. علاوه بر این تفاهم‌نامه، قوانین دیگری جهت تسهیل اخذ ویزای کاری برای شهروندان داخل منطقه نیز وجود دارد.
۲. تسهیل دورکاری
همه‌گیری موجب افزایش انعطاف‌پذیری کار‌ها و تسریع روند کار ترکیبی و دورکاری در شرکت‌های تجاری و مسافرتی شد. با استناد بر گزارش WTTC، اجرا و حمایت از روند دورکاری در صورت کاهش محدودیت‌های سفر، راهکار مفیدی برای حل کمبود نیروهای کاری است. این راهکار پس از پایان دوران همه‌گیری نیز کارآمد خواهد بود؛ بهطوریکه بسیاری از افرادی که مسئولیت مراقبت از کودکان یا افراد میانسال خانواده را بر عهده دارند، می‌توانند بار دیگر به کار بازگردند. علی‌رغم نکات مثبت دورکاری و مزایای آن برای کارکنان، اجرای این شیوه در همه بخش‌های سفر و گردشگری که با مشتریان ارتباط رو در رو دارند، چندان مناسب نیست و گاهی با مشکلات زیادی همراه خواهد بود.
پیشنهاد قطب‌نما
۳. ایجاد فرصت‌های کاری شایسته و برنامههای ایمنی اجتماعی
ایجاد و حمایت از فرصت‌های کاری شایسته، شغلی ایمن، عادلانه، پربازده و معنادار، کلید جذب و حفظ استعداد‌ها است. اهمیت این موضوع پس از همه‌گیری و بروز مشکلات روانی، نگرانی‌ها و ترس از امنیت مالی و بیکاری دو چندان شده و بخش‌های دولتی و خصوصی نقش به‌سزایی در ارتقا سلامت روانی کارکنان دارند. علاوه بر این، سیاست‌گذاران باید با ارزیابی و تنظیم برنامههای ایمنی اقتصادی اجتماعی (social safety nets) و اجرای مکانیسم‌های حمایت اجتماعی، از رفاه اقتصادی کارکنان اطمینان حاصل کنند. در حال حاضر، برخی از کسب‌وکار‌ها در جهان خود را موظف به رعایت قوانین اعطای حداقل دستمزد و مزایا به کارکنان فریلنسر می‌دانند. برای مثال، قانون برده‌داری مدرن بریتانیا و قانون شفافیت پرداخت‌های این کشور، کسب‌وکار‌ها را ملزم می‌کند مسئولیت این کار را بر عهده بگیرند یا چنین اطلاعات مهمی را (بعضاً به‌طور عمومی) گزارش دهند.
۴. ارتقای مهارتهای کارکنان و حفظ استعداد‌ها
به‌عقیده کارشناسان شورای جهانی سفر و گردشگری، اجرای طرحهای آموزشی، باز‌‌آموزی و ارتقای مهارت‌ها با هدف آموزش مهارتهای جدید و کارآمد مانند افزایش سواد دیجیتالی نیروهای کاری گردشگری، یک امر ضروری برای افزایش آمادگی آینده کارکنان و غلبه بر بحران کمبود نیروی کار است. در واقع آموزش، نیاز‌های فعلی و قابل پیش‌بینی صنعت را بر‌طرف می‌کند. برای مثال، سنگاپور با راه‌اندازی برنامه «SGUnited Skills2» و ارائه طیف گسترده‌ای از دوره‌های آموزشی، نیروهای کاری فعال خود را برای پاسخگویی به تقاضاهای سفر آینده آماده و به آن‌ها کمک می‌کند تا مهارتهای موردنیاز و نوظهور در بخش‌های مختلف را کسب کنند. علاوه بر ارتقای مهارت، فعالان این صنعت باید با افزایش آگاهی عمومی نسبت به صنعت گردشگری به‌عنوان یک گزینه شغلی و برجسته‌کردن فرصت‌های رشد شغلی در آن، بر جذب و حفظ نیروهای بااستعداد نیز تمرکز کنند.
۵. ترویج برنامههای آموزشی و کارآموزی
اجرای سیاست‌های کارآمد و همکاری‌های دولتی و خصوصی جهت حمایت از برنامههای آموزشی و کارآموزی، راهکاری ضروری برای پر‌کردن شکاف‌های مهارتی و ارتقای نیروهای کاری برای پیشرفت صنعت است. برای مثال، کشور سوئیس با اجرای سیستم دو‌منظوره حرفه، آموزش و کارآموزی (VET) و ترکیب آموزش دانشآموزان در محیط‌های مدرسه و محل‌کار، مهارتهای موردنیاز قرن ۲۱ را به آن‌ها می‌‌آموزد. این سیستم دانشآموزان را برای کار در طیف وسیعی از مشاغل از صنایع های‌تک (صنایع فناوری پیشرفته) گرفته تا خدمات انسانی، مشاغل سنتی و صنایع دستی آماده می‌کند. گفتنی است چشم‌انداز و همکاری مشترک شرکای این سیستم از جمله دولت فدرال، سازمان‌ها و انجمن‌‌های کارفرمایی و شهرداری‌های محلی در نهایت منجر به موفقیت این طرح خواهد شد.
نقش تعیین‌کننده بحران کمبود نیروی کار در بهبود گردشگری
بر اساس پیش‌بینی WTTC، علی‌رغم تعدیل عرضه و تقاضای کار در سال ۲۰۲۲، بحران کمبود نیروی کار کماکان در آینده ادامه خواهد داشت و بهبود صنعت گردشگری بدون‌شک به توانایی صنعت در حل این مشکل و نحوه پاسخگویی آن به تقاضا سفرها بستگی دارد. برای حل این بحران در طولانی‌مدت، کسب‌وکار‌ها و دولت‌ها باید با اجرای سیاست‌های مورد اشاره و دیگر راهکار‌ها، به جذب و حفظ نیروهای بااستعداد روی آورند. آخرین اخبار و مقالات صنعت سفر و گردشگری را در وب‌سایت «قطب‌نما» بخوانید.
