رسانه قطبنما: کارآفرینی گردشگری (Tourism Entrepreneurship) حاصل پیوند دو حوزه کارآفرینی و گردشگری است؛ دو حوزه‌ای که اگرچه قرن‌ها از تولدشان می‌گذرد، اما از اواخر قرن بیستم، توانسته‌اند معادلات جهانی را به‌شدت تحت تاثیر قرار دهند.
نتایج تحقیقات شرکت «Cox Business»، که در زمینه تحول دیجیتال سازمان‌ها و کمک به راه‌اندازی کسب‌وکارها فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد که حدود ۶۵ درصد افراد ترجیح می‌دهند به‌جای کار کردن برای دیگران، دست به کارآفرینی بزنند و برای خود کسب‌‌وکاری راه‌اندازی کنند. علاوه بر این، کسب درآمد بیشتر و پرورش یک ایده از صفر، از دیگر دلایل افراد برای کارآفرینی است. از این رو است که شاهد روند رو به رشد استارت آپ ها و کسب و کارهای نوپا در دنیا هستیم.
در این بین بسیاری تصور می‌کنند کارآفرینی گردشگری در مقایسه با سایر صنایع، آسان‌تر است و سود کلانی دارد، اما آیا این تصور واقعیت دارد؟ در این مطلب و به بهانه روز ملی کارآفرینی، به این سوال پاسخ خواهیم داد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
کارآفرینی چیست و کارآفرین کیست؟
واژه کارآفرین یا «Entrepreneur»، از فعل فرانسوی «Entreprendre» به‌معنای «متعهد شدن» ریشه گرفته است. برخلاف تصور عموم، مفهوم کارآفرینی قرن‌ها است که وجود دارد. می‌توان گفت که این مفهوم، اولین بار در سال ۱۷۵۵ میلادی مورد استفاده قرار گرفت اما از اواسط قرن بیستم بود که اقتصاددانان تلاش کردند تا کارآفرینی را در مدل‌های رسمی خود بگنجانند.
ژوزف شومپیتر، فرانک نایت و ایزرائل کرزنر، سه اقتصاددانی بودند که موفق شدند مفهوم کارآفرینی را بار دیگر در قرن بیستم زنده کنند. در این بین، شومپیتر، که به‌عنوان پدر کارآفرینی شناخته می‌شود، معتقد بود عصاره کارآفرینی در درک و بهره‌برداری از فرصت‌ها است.
شاید شما برای دو کلمه «کارآفرینی» و «کارآفرین»، تعریفی ساده در ذهن خود داشته باشید اما نکته جالب اینجا است که تا امروز اقتصاددانان تعریف ثابتی از کارآفرینی و کارآفرین نداشته‌اند.
به‌گفته «پیتر دراکر»، بنیان‌گذار مدیریت مدرن، فرآیند کارآفرینی زمانی اتفاق می‌افتد که یک بخش، جزء یا نسخه جدید یا متفاوت و منحصر‌به‌فرد به فرآیند تولید یا ارائه خدمات موجود اضافه شود. اگر هیچ سرمایه‌گذاری جدید یا روش متفاوتی به این فرآیند اضافه نشود، این فعالیت دیگر کارآفرینی نیست و تنها توسعه کسب‌وکار به حساب می‌آید.
در واقع فرآیند کارآفرینی، ایجاد، ارزیابی، کاربردی سازی و تجاری سازی ایده‌های جدید برای محصولات جدید و خدمات نوآورانه است. این فرآیند شامل چندین مرحله مانند:
- کشف ایده،
- تحقیق بازار و فرصت‌سنجی،
- شروع،
- بسیج منابع،
- تخصیص منابع،
- تاسیس شرکت،
- ایجاد سازمان اجتماعی،
- راه‌اندازی عملیاتی و مدیریت
می‌شود.
بر اساس تعریف وب‌سایت «Invesopedia»، بزرگ‌ترین وب‌سایت آموزش امور مالی در جهان، کارآفرین فردی است که یک کسب‌وکار جدید ایجاد می‌کند و اگرچه در مقایسه با سایر کسب‌وکارها اغلب ریسک بیشتری را متحمل می‌شود اما در عوض سود بیشتری را نیز به دست می‌آورد. از یک کارآفرین، به‌عنوان یک مبتکر، منبع ایده یا رویه‌های جدید یاد می‌شود.
در این بین فرآیند راه‌اندازی یک کسب‌وکار به‌عنوان کارآفرینی شناخته می‌شود. اقتصاددانان، کارآفرینی را در کنار سه بخش منابع طبیعی، نیروی کار و سرمایه، جزئی جدانشدنی از تولید می‌دانند.
کارآفرینی گردشگری و مفهوم آن
براساس تعریف ارائه شده در کتاب «Entrepreneurial Development»، کارآفرینی گردشگری به فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که برای تعامل موثر و سودآور عرضه و تقاضای محصولات گردشگری و در عین حال تضمین رقابت حرفه‌ای و وضعیت اقتصادی-اجتماعی سودآور طراحی شده‌اند.
دانش، مهارت‌های رهبری و مدیریت، آگاهی از فناوری‌های جدید، به‌روزبودن درباره علایق مسافران، داشتن شم تجاری برای رقابت در بازار و شکار فرصت‌ها و خلاقیت از جمله مهارت‌هایی است که در کارآفرینی گردشگری بسیار موثر است.
یک کارآفرین گردشگری موفق همیشه به‌دنبال نیازها و خواسته‌های مسافران است و تلاش می‌کند تا ایده خود را با این نیازها هماهنگ کند. علاوه بر این، هر کارآفرین گردشگری موفقی باید در بازاریابی نیز مهارت داشته باشد تا قلب و ذهن مشتری را به دست آورد و همچنین، باید اطلاعات دقیق و به‌روزی از محصولات و خدمات موجود در بازار داشته باشد.
نکته مهمتر آنکه با تغییر مستمر انگیزه و ترجیحات گردشگران، توسعه همیشگی روندهای گردشگری، افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات جدید گردشگری، رشد تعداد گردشگران و در نهایت افزایش رقابت شدید در این صنعت، کارآفرینی گردشگری تنها راه ادامه حیات این صنعت بزرگ و جهانی است.
چرا کارآفرینی در گردشگری مهم است؟
براساس آمار «شورای جهانی سفر و گردشگری» (WTTC)، صنعت گردشگری تا قبل از شیوع کرونا، حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یک شغل از هر ۱۰ شغل را به خود اختصاص می‌داد. همچنین امروزه به‌ازای هر یک دلار درآمدزایی خالص و مستقیم در صنعت گردشگری، رشد اقتصاد جهانی دو برابر (معادل ۲ دلار) خواهد بود؛ و این اهمیت صنعت سفر را در اقتصاد به نمایش می‌گذارد.
تقاضا برای سفر روز به روز بیشتر می‌شود؛ به‌خصوص حالا که ترس از کرونا و ابتلا به آن کمی در میان گردشگران کمتر شده. این رشد تقاضا و تقاضایی که تا پیش از بحران کرونا همه ساله رو به افزایش بود، این نوید را می‌دهد که ریسک سرمایه‌گذاری در این صنعت پایین‌تر از دیگر صنایع است.
در همین حال، کارآفرینی در جهان امروز یک ضرورت است و می‌تواند به شکوفایی یک اقتصاد منجر شود. شومپیتر نیز معتقد است کارآفرینان، اقتصاد را کنترل می‌کنند؛ چراکه مسئول نوآوری و تغییرات تکنولوژیک هستند. این نوآوری، دائما وضعیت موجود را از بین می‌برد و تعادل جدیدی ایجاد می‌کند و در یک کلام استاندارد زندگی را ارتقا می‌دهد.
حالا اگر این دو حوزه بسیار مهم و تاثیرگذار را در کنار هم بگذاریم، خواهیم دید که چگونه کارآفرینی در صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی، موتوری محرک برای رشد اقتصادی در بسیاری از کشورها بوده و بنگاه‌های کوچک و متوسط فعال در زمینه گردشگری و مهمان‌نوازی، چه نقش مهمی را در ایجاد شغل و توسعه متوازن مقاصد گردشگری مختلف ایفا می‌کنند.
نگاهی به تجربه مقاصد موفق جهانی، به ما یادآوری خواهد کرد که بدون حضور کارآفرینان متعهد، ریسک‌پذیر و مبتکر، هیچ مقصدی نمی‌تواند موفق شود.
در جوامع محلی، راه‌اندازی کسب و کارهای نوپا و به کارگیری مردم محلی در این مشاغل، باعث می‌شود درآمد حاصل در همان منطقه باقی بماند. به این ترتیب، با جذب سرمایه‌های جدید و ایجاد شغل از طریق کارآفرینی گردشگری، اقتصادهای محلی نیز سود می‌برند.
از نظر اجتماعی نیز کارآفرینی گردشگری، جذابیت مقاصد را به‌عنوان مکانی برای زندگی، کار، تفریح و لذت بردن از دوران بازنشستگی بهبود می‌بخشد. مثلا تورهای گردشگری سعی می‌کنند محبوبیت یک مقصد را تبلیغ کنند اما کارآفرینان گردشگری با ارائه خدمات منحصر به فرد، سعی می‌کنند یک مقصد محبوب بسازند.
از نظر زیست محیطی نیز کارآفرینی گردشگری می‌تواند ابزاری برای افزایش سطح تعهد زیست محیطی در جوامع محلی باشد و به حفظ منابع طبیعی و غیرطبیعی مقصد و حفظ مزیت رقابتی آن در بلندمدت کمک کند.
نتایج مطالعات در زمینه کارآفرینی گردشگری نشان می‌دهد، کارآفرینی گردشگری تنها منجر به سودآوری مالی نمی‌شود و گاه به‌صورت غیر مستقیم تاثیرات بلندمدت غیرمالی بر جای می‌گذارد که بسیار بااهمیت‌تر است.
اکثر شرکت‌های فعال در زمینه گردشگری و مهمان‌نوازی نمی‌توانند در اوایل راه‌اندازی سود کسب کنند اما همین کسب‌وکارهای کارآفرینانه، تجارب گردشگران و هزینه‌های آن‌ها را بهبود می‌بخشند و در بلندمدت نتایج شگفت‌انگیزی برجای می‌گذارند. به‌طور مثال، نتایج یک تحقیق بر روی هتل‌های در سوئیس در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد کارآفرینی و نوآوری تاثیر مستقیمی بر مشتری‌مداری و بهبود خدمات هتل‌ها داشته است.
عوامل موثر بر کارآفرینی گردشگری
عوامل زیادی وجود دارد که بر کارآفرینی گردشگری تاثیر می گذارد:
۱. موقعیت جغرافیایی
قرار گرفتن شرکت‌های گردشگری و مهمان‌نوازی در جوامع محلی سبب می‌شود تا بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینی تا حد زیادی به محیط‌های مقصد وابسته باشد که آیا مشوق‌هایی برای فعالیت‌های کارآفرینانه فراهم کرده و از آن حمایت می‌کنند یا خیر.
۲. وضعیت اقتصاد
مسائل اقتصادی، دیگر عامل موثر بر کارآفرینی است؛ چرا که تاثیر مستقیمی بر جذب سرمایه دارد، به‌ویژه برای کارآفرینانی که بودجه اولیه ندارند. بنابراین بسیاری از کارآفرینان گردشگری اغلب به‌دلیل محدودیت منابع مالی از پیگیری ایده‌های نوآورانه خود و راه‌اندازی استارت آپ گردشگری باز می‌مانند. این در حالی است که امروزه کشورهای توسعه‌یافته نسبت به کشورهای در حال توسعه ساختارهای تشویقی بیشتری را برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار ارائه می‌دهند.
۳. عوامل اجتماعی و فرهنگی
عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز مثل یک شمشیر دولبه عمل می‌کنند؛ هم می‌تواند کارآفرینان گردشگری را محدود و هم شرایط را برای آنان تسهیل کنند. افرادی که در جامعه‌ای که طرفدار رفتار کارآفرینانه هستند بزرگ می‌شوند، احتمال بیشتری دارد که تبدیل به یک کارآفرین شوند.
سیاست‌های دولت نیز نقش غیرقابل‌انکاری در ایجاد جو کارآفرینی گردشگری دارد. این سیاست‌ها هستند که سهولت سرمایه‌گذاری در یک مقصد، هزینه‌های نیروی کار، تامین مالی، تقاضا و حتی شدت رقابت را تعیین می‌کند.
۴. پیشرفت تکنولوژی
پیشرفت تکنولوژی، صنعت گردشگری را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده. گردشگری صنعتی مبتنی بر مکان است؛ اما فناوری سبب شده تا این صنعت مرزها را درنوردد و امکان ارائه خدمات در سطح بین‌المللی را فراهم کند. تکنولوژی همچنین به اشتراک‌گذاری اطلاعات و شناسایی فرصت ها را تسهیل کرده و در نتیجه گزینه‌های بیشتری برای سازندگان محصولات و خدمات و در نهایت مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند.
امروزه فناوری‌های نوآورانه، زنجیره‌های ارزش جدیدی شکل داده‌اند و کارآفرینان گردشگری و مهمان‌نوازی نیز برای همگام شدن با این زنجیره، در حال تغییر استراتژی‌های خود هستند. قیمت‌گذاری انعطاف‌پذیرتر، کاهش هزینه‌های ارتباط و توزیع، ارائه خدمات و محصولات تخصصی و متمایز، ایجاد ارتباط نزدیک‌تر با گردشگران تنها برخی از مزایا فناوری در صنعت گردشگری است. با این حال نباید فراموش کرد فناوری اطلاعات سودآوری را تضمین نمی‌کند و گاه شامل هزینه‌های سنگین و خطرات پیش‌بینی نشده است.
چالش‌های کارآفرینی گردشگری در ایران
در کنار روند هیجان‌انگیز کارآفرینی گردشگری، کارآفرینان معمولا هنگام ایجاد کسب‌وکار خود با موانع زیادی همچون بوروکراسی، چالش یافتن افراد مستعد و جذب سرمایه روبه‌رو می‌شوند. برخی از بنیان‌گذاران استارتاپ های گردشگری در ایران، از این چالش‌ها به «رسانه قطبنما» خبر داده‌اند.
در این بین سهولت انجام کسب‌وکار برای بخش بزرگی از کارآفرینان بسیار حیاتی است و بسیاری از آن‌ها نمی‌توانند بدون حمایت دولت‌ها و تسهیل قوانین و سیاست‌گذاری‌ها، به حیات خود ادامه دهند.
علاوه بر این موانع، شیوع کرونا با ایجاد اختلال در اقتصاد جهانی و بازارهای کار، توقف زنجیره‌های تامین و تعطیلی‌های اجباری برخی از کسب‌وکارها، بر بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط گردشگری تاثیر گذاشت.
تحول دیجیتال و رشد سریع فناوری از دیگر اثرات کرونا بود. با دگرگونی جهان، کارآفرینان گردشگری نیز برای افزایش انعطاف‌پذیری و پایداری کسب‌وکار خود به دنبال روش‌های نوآورانه مالی هستند. در این بین ایجاد شتاب‌دهنده‌های منطقه‌ای می‌تواند کمک زیادی به تضمین اتصال با سایر نقاط جهان و امکان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کسب‌وکارهای گردشگری کمک کند.
اگرچه کارآفرینی بسیار پرریسک است، اما در عین حال می‌تواند بسیار با ارزش نیز باشد؛ چرا که درنهایت منجر به تولید ثروت، رشد و نوآوری می‌شود و شکوفایی اقتصاد می‌انجامد.
ایده های کارآفرینی گردشگری
خدمات گردشگری، حمل‌ونقل، گردشگری غذا و نوشیدنی، اقامتگاه‌ها، و جاذبه‌ها، ۵ رکن اصلی صنعت گردشگری‌اند. هر کدام از این رکن‌ها، خود چندین و چند شاخه مختلف دارند. این تنوع و گستردگی بخش‌های مختلف در صنعت گردشگری سبب شده تا ایده‌های کارآفرینی گردشگری از تنوع زیادی برخوردار باشند و هر روزه شاهد تولد یک ایده کارآفرینی گردشگری جدید باشیم.
تورهای آشپزی، اقامتگاه های بوم گردی، کافه مزرعه، رویدادهای مجازی، هتل مزرعه، کلاس‌های آشپزی و گردشگری سلامت و زیرمجموعه‌های آن مانند گردشگری پزشکی و گردشگری تندرستی تنها برخی از ایده‌های کارآفرینی گردشگری است.
برخی از ایده های راه اندازی استارت آپ گردشگری را در این مقاله بخوانید:
استارت آپ گردشگری چیست؟ + معرفی استارت آپ های گردشگری موفق
ویژگی های کارآفرینان گردشگری
بیایید نگاهی به نتایج یک مطالعه در زمینه متغیرهای تاثیرگذار بر موفقیت یک کسب و کار نوپای گردشگری بیندازیم.
براساس این مطالعه که در سال ۲۰۱۹ انجام شده، ویژگی‌های شخصیتی و جمعیت‌شناختی در موفقیت فعالیت‌های کارآفرینی موثر است. کلمه کارآفرین خود یادآور مفاهیمی همچون نوآوری، ریسک‌پذیری، اعتماد به نفس، استقلال و توانایی درس گرفتن از شکست است و کارآفرینان افرادی هستند که با خودکنترلی بالا، شخصیت مستقل و خوداتکایی تلاش می‌کنند تا بر مشکلات غلبه کنند؛ آن هم در صنعتی مثل گردشگری که فراز و فرودهای بسیاری را، به ویژه در ایران، تجربه می‌کند.
در این مطالعات بیش از ۸۳ درصد از افراد کارآفرین گردشگری، کسب‌وکار خود را بین سنین ۳۱ تا ۵۰ سال شروع کرده و بیشتر آن‌ها متاهل بوده‌اند. همچنین، بیش از ۶۰ درصد کارآفرینان گردشگری را مردان تشکیل می‌دهند. این عدم تعادل جنسیتی نشان از شرایط فرهنگی در برخی از کشورهای در حال توسعه است که در آن مردان از امتیازات بیشتری نسبت به زنان برخوردارند. در زمینه تحصیلات اما داده‌ها جالب‌تر است. کارآفرینان اغلب تحصیلات دانشگاهی ندارند و بیشتر از دبیرستان یا هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای فارغ‌التحصیل شده‌اند.
توصیه‌هایی برای کارآفرینان گردشگری
برخلاف مشاغل قدیمی، که اغلب مسیر مشخصی دارد، مسیر کارآفرینی و کسب و کارهای نوپا برای بسیاری از افراد مبهم است و گاه راه‌حلی که برای یک کارآفرین جواب می دهد ممکن است برای کارآفرین دیگر مثمر ثمر نباشد.
حالا وقت آن است که به سوالی که در ابتدای مقاله مطرح شده، پاسخ دهیم: آیا کارآفرینی گردشگری آسان است و سود کلانی دارد؟ باید بگوییم هیچ فرمول جادویی برای موفقیت کارآفرینی در بخش گردشگری وجود ندارد، اما اصول کلی وجود دارد که باید همواره آن را در نظر بگیرید. سعی کنید ذهن خود را مثبت و به‌روز نگه دارید و خلاقانه به مشکلات نگاه کنید. در برابر شکست ضعف نشان ندهید و با تجربه گرفتن از آن، مهارت‌ها و دانش خود را گسترش دهید و حقایق را دوباره ارزیابی کنید. گردشگری هنوز صنعتی پرفرصت است که می‌تواند رویای کارآفرینی شما را محقق کند.
آخرین مطالب گردشگری را از «رسانه قطبنما» دنبال کنید.
